01.05.2015, 10:19
ZİRAİ MAHSÜL ALIMLARININ MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
07 Mart 2008
H. Hakan KIVANÇ
SMMM
Öğretim Görevlisi
h.hakankivanc@gmail.com
MÜSTAHSİLLERDEN YAPILAN ZİRAİ ÜRÜN ALIMLARININ VERGİSEL BOYUTU VE BELGE DÜZENİ
I. VERGİSEL BOYUTU
Zirai mahsullerin veya zirai faaliyet çerçevesindeki hizmetlerin “çiftçilerden” vergi sorumlularınca alınması halinde, alış bedeli üzerinden vergi tevkifatı yapılması zorunludur.
GVK ’nun 94. maddesinde belirtildiği üzere kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, yatırım fonu yönetenler, gerçek usule tabi ticari, zirai ve serbest meslek kazancı sahipleri ile durumu Maliye Bakanlığı’nca uygun görünenler, vergi sorumlusu olarak ilgili vergi tevkifatını yapmakla mükellef tutulmuşlardır.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesinin 11. bendine göre,
Çiftçilerden satın alınan zirai mahsuller ve hizmetler için yapılan ödemelerden;
a) Hayvanlar ve bunların mahsulleri ile kara ve su avcılığı mahsulleri için,
i) Ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınanlar için %1
ii) (i) alt bendi dışında kalanlar için %2
b) Diğer zirai mahsuller için,
i) Ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınan zirai mahsuller için %2
ii) (i) alt bendi dışında kalanlar için %4
c) Zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmetler için,
i) Orman idaresine veya orman idaresine karşı taahhütte bulunan kurumlara yapılan ormanların ağaçlandırılması, bakımı, kesimi, ürünlerin toplanması, taşınması ve benzeri hizmetler için %2
ii) Diğer hizmetler için %4
d) Çiftçilere yapılan doğrudan gelir desteği ve alternatif ürün ödemeleri için %0
oranlarında vergi sorumlulularınca tevkifat yapılacaktır.
Örnek; Şarap üreticisi olan (A) işletmesi, çiftçi (B)’den 5.000-YTL tutarında üzüm alışı yapacaktır. Buna göre (A) işletmesi, 5.000-YTL ’nin %4’ü (1) olan 200-YTL gelir vergisi olarak, %1’i de 50-YTL Bağ-Kur kesintisi (2) olarak tevkif edip, çiftçi (B)’ye 4.750-YTL ödeyecektir.
______________________________________ / ______________________________
150 İLK MADDE VE MALZEME 5.000.-
100 KASA 4.750.-
360 ÖDENECEK VERGİ ve FONLAR 250.-
G.V. Stopajı (200-YTL)
Bağ-Kur Kesintisi (50-YTL)
______________________________________ / ______________________________
Ödemelerin vergi sorumlularınca avans olarak yapılması tevkifatın yapılma zorunluluğunu ortadan kaldırmaz. Bu konuda çeşitli danıştay kararları ve özelgeler mevcuttur.
Bunlardan bazıları şu şekildedir;
“Çiftçilerden satın alınan yaş çay ürünü ile ilgili olarak bedelin nakden ödenip ödenmediğine bakılmaksızın ürünün satın alındığı anda gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir.” (17.10.1991 tarih ve 2480509-1391/10278 Sayılı Özelge)
“Avans üzere yapılan mubayaalarda, tevkifatın avansın ödendiği tarihte yapılıp, ertesi ayın 20. günü akşamına kadar Vergi Dairesi'ne bildirilmesi gerekir. Müstahsil makbuzunun ise malın teslimi sırasında düzenlenmesi gerekir.” (Danıştay 3.Dairesi -7.1.1987- E.No:1986/2096- K.No. 1987/42)
“İleride satın alınacak tavukların bedeline mahsup edilmek üzere tavuk üreticilerine ayın olarak verilen yem, civciv, ilaç ve ekipman avans ödemesi olup, bedelleri üzerinden gelir vergisi tevkifatına tabi tutulmaları gerekir.” (Danıştay 3.Dairesi -21.3.1989- E.No:1988/2340- K.No. 1989/784)
Ayrıca, zirai ürünlerin fiyatlarının sonradan tespit edilmesi koşulu ile emanete bırakılması durumunda da tevkifat, emsal bedel üzerinden, bırakılma anında yapılmak zorundadır. 164 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile Emanet adı verilen usulle teslim edilen zirai ürünlerle ilgili kesin hesabın çıkarıldığı sırada, daha önce tevkifata tabi tutulan miktarların üzerinde ilave bir ödemenin yapılması halinde, ortaya çıkan bu fark üzerinden de vergi tevkifatının yapılacağı tabidir. Bu ödemeyle ilgili olarak düzenlenecek müstahsil makbuzunda, daha önce tevkifata tabi tutulan kısım, ilgili müstahsil makbuzuna atıf yapılarak, toplam ödemeden düşülecek ve böylece, ödeme farkı üzerinden vergi tevkifatı yapılacağı, hüküm altına alınmıştır.
Vergi sorumlusu durumunda olan kişi ve kurumlar çiftçilerden satın aldıkları zirai ürünler için yaptıkları ödemelerden (avanslar da dâhil) tevkifat yapmak zorundadırlar. Ancak, tevkifatın yapılmaması halinde, bu ürünü çiftçi dışındaki kişi veya kuruluşlardan satın alan vergi sorumlusu da ödenmeyen tevkifattan müteselsilen sorumlu tutulur. Başka bir deyişle, zirai ürünlerin çiftçi dışındaki kişilerden satın alınması halinde ürünü satın alan taraf, bu ürünlerle ilgili gelir vergisi tevkifatı yapıldığına kanaat getirirlerse gelir vergisi tevkifatı yapmayabileceklerdir. Aksi takdirde tevkifat yapmak zorundadır.
Maliye Bakanlığı da bir özelgesinde “Zirai ürünler çiftçi dışındaki kişilerden satın alanlar bu ürünlerle ilgili gelir vergisi tevkifatının yapıldığına kanaat getirirlerse, gelir vergisi tevkifatı yapmayabilirler.” (Tarihi: 17.10.1991 -- Sayısı: 2480509–1391/10278) şeklinde görüş bildirmiştir.
164 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde “Çiftçilerin, sattıkları zirai ürünlerin alım bedelleri üzerinden tevkifat yapılmaması, çiftçilerin müteselsil sorumlu tutulmalarını gerektirmez. Aynı şekilde nihai·tüketicilerin de müteselsil sorumluluğu söz konusu değildir.” hükmü ile çiftçiler ve nihai tüketiciler sorumluluk dışı bırakılmıştır.
II. BELGE DÜZENİ
Çiftçilerden yapılacak alımların belgelendirilmesi ise, Vergi Usul Kanunu’nun 235. maddesinde düzenlenen müstahsil makbuzu ile yapılacaktır. Müstahsil makbuzu, VUK 235. maddesinde;
“Müstahsil makbuzu
Madde 235 - Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenler ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler, gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçilerden satın aldıkları malların bedelini ödedikleri sırada iki nüsha makbuz tanzim etmeye ve bunlardan birini imzalayarak satıcı çiftçiye vermeye ve diğerini ona imzalatarak almaya mecburdurlar. Mal tüccar veya çiftçi adına bir adamı veya mutavassıt tarafından alındığı takdirde makbuz bunlar tarafından tanzim ve imza olunur.
Çiftçiden avans üzerine yapılan mübayaalarda, makbuz, malın teslimi sırasında verilir.
Müstahsil makbuzunun tüccar veya alıcı çiftçi nezdinde kalan nüshası fatura yerine geçer.
Müstahsil makbuzunda en az aşağıda yazılı bilgiler bulunur:
1. Makbuzun tarihi;
2. Malı satın alan tüccar veya çiftçinin soyadı, adı, unvanı ve adresi;
3. Malı satan çiftçinin soyadı, adı ve ikametgâhı adresi;
4. Satın alınan malın cinsi, miktarı ve bedeli;
Bu maddede yazılı makbuzlar hiçbir resim ve harca tabi değildir.
Müstahsil makbuzları seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül ettirilir.”
şeklinde düzenlenmiştir.
164 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde “5590 sayılı Kanun uyarınca, borsada tescil ettirerek ürün satın alanlar, satın aldıkları zirai ürünleri borsalarda tescil ettirdiklerini, ticaret borsalarınca o ürünün alımı ile ilgili olarak düzenlenen "Alım-Satım Beyannamesi" ile tevsik edeceklerdir. Bu beyanname, o ürüne ait fatura veya müstahsil makbuzu ile birlikte Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre muhafaza edilecektir.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve bu kanunun verdiği yetkiye dayanılarak çıkartılan genel tebliğ ve yönetmeliklere göre faturada bulunması gereken bilgilerin yanı sıra, aynı Kanunun mükerrer 257 nci maddesinin Bakanlığımıza verdiği yetkiye dayanılarak, borsada işlem gören zirai ürün alım-satımı ile ilgili olarak düzenlenecek borsa tescil beyannamesinin tarih ve numarasının da fatura ve müstahsil makbuzunda ayrıca gösterilmesi mecburiyeti getirilmiştir.”
hükmü ile indirimli tevkifatın yapılabilmesi için gerekli olan şartları belirtmiştir.
Ayrıca, Maliye Bakanlığı tarafından verilen bir özelge ile de “Zirai ürünlerin indirimli vergi tevkifatına tabi tutulabilmesi için muhtasar beyannameye borsa tescil beyannamesinin veya birden fazla tescilin olması halinde buna ilişkin borsaca tasdik edilmiş olan listenin eklenmesi gerekir.” (Tarihi: 17.10.1991 -- Sayısı: 2480509–1391/10278) şeklinde görüş belirtmiştir.
Sonuç olarak, çiftçilerden alınacak zirai ürün ve hizmetler için GVK 94. maddesinde sayılan kurum, kuruluş ve kişilerin aynı maddenin 11. bendinde belirlenen oranlar dâhilinde gelir vergisi tevkifatı yapmaları gerekmektedir. Bu alımların belgelendirilmesi ise VUK 235. maddesinde tanımlanan müstahsil makbuzu ile yapılacaktır.
Kaynaklar
Vergi Usul Kanunu
Şükrü KIZILOT, Danıştay Kararları ve Özelgeler, Yaklaşım Yayıncılık
Dip Notlar:
(1) Ticaret borsasında tescil ettirilmediği varsayılmıştır. (Aksi takdirde %2 oranında tevkifat yapılacaktır.)
(2) İlgili örnekte Bağ-Kur kesintisinin yapılacağı öngörülmüştür. Makalemizin konusunu oluşturmadığından Bağ-Kur kesintisinin yapılıp yapılmayacağı hususunda, 2926 Sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu ve ilgili genelgelerine bakılması yerinde olacaktır.
07 Mart 2008
H. Hakan KIVANÇ
SMMM
Öğretim Görevlisi
h.hakankivanc@gmail.com
MÜSTAHSİLLERDEN YAPILAN ZİRAİ ÜRÜN ALIMLARININ VERGİSEL BOYUTU VE BELGE DÜZENİ
I. VERGİSEL BOYUTU
Zirai mahsullerin veya zirai faaliyet çerçevesindeki hizmetlerin “çiftçilerden” vergi sorumlularınca alınması halinde, alış bedeli üzerinden vergi tevkifatı yapılması zorunludur.
GVK ’nun 94. maddesinde belirtildiği üzere kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, yatırım fonu yönetenler, gerçek usule tabi ticari, zirai ve serbest meslek kazancı sahipleri ile durumu Maliye Bakanlığı’nca uygun görünenler, vergi sorumlusu olarak ilgili vergi tevkifatını yapmakla mükellef tutulmuşlardır.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesinin 11. bendine göre,
Çiftçilerden satın alınan zirai mahsuller ve hizmetler için yapılan ödemelerden;
a) Hayvanlar ve bunların mahsulleri ile kara ve su avcılığı mahsulleri için,
i) Ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınanlar için %1
ii) (i) alt bendi dışında kalanlar için %2
b) Diğer zirai mahsuller için,
i) Ticaret borsalarında tescil ettirilerek satın alınan zirai mahsuller için %2
ii) (i) alt bendi dışında kalanlar için %4
c) Zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmetler için,
i) Orman idaresine veya orman idaresine karşı taahhütte bulunan kurumlara yapılan ormanların ağaçlandırılması, bakımı, kesimi, ürünlerin toplanması, taşınması ve benzeri hizmetler için %2
ii) Diğer hizmetler için %4
d) Çiftçilere yapılan doğrudan gelir desteği ve alternatif ürün ödemeleri için %0
oranlarında vergi sorumlulularınca tevkifat yapılacaktır.
Örnek; Şarap üreticisi olan (A) işletmesi, çiftçi (B)’den 5.000-YTL tutarında üzüm alışı yapacaktır. Buna göre (A) işletmesi, 5.000-YTL ’nin %4’ü (1) olan 200-YTL gelir vergisi olarak, %1’i de 50-YTL Bağ-Kur kesintisi (2) olarak tevkif edip, çiftçi (B)’ye 4.750-YTL ödeyecektir.
______________________________________ / ______________________________
150 İLK MADDE VE MALZEME 5.000.-
100 KASA 4.750.-
360 ÖDENECEK VERGİ ve FONLAR 250.-
G.V. Stopajı (200-YTL)
Bağ-Kur Kesintisi (50-YTL)
______________________________________ / ______________________________
Ödemelerin vergi sorumlularınca avans olarak yapılması tevkifatın yapılma zorunluluğunu ortadan kaldırmaz. Bu konuda çeşitli danıştay kararları ve özelgeler mevcuttur.
Bunlardan bazıları şu şekildedir;
“Çiftçilerden satın alınan yaş çay ürünü ile ilgili olarak bedelin nakden ödenip ödenmediğine bakılmaksızın ürünün satın alındığı anda gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekmektedir.” (17.10.1991 tarih ve 2480509-1391/10278 Sayılı Özelge)
“Avans üzere yapılan mubayaalarda, tevkifatın avansın ödendiği tarihte yapılıp, ertesi ayın 20. günü akşamına kadar Vergi Dairesi'ne bildirilmesi gerekir. Müstahsil makbuzunun ise malın teslimi sırasında düzenlenmesi gerekir.” (Danıştay 3.Dairesi -7.1.1987- E.No:1986/2096- K.No. 1987/42)
“İleride satın alınacak tavukların bedeline mahsup edilmek üzere tavuk üreticilerine ayın olarak verilen yem, civciv, ilaç ve ekipman avans ödemesi olup, bedelleri üzerinden gelir vergisi tevkifatına tabi tutulmaları gerekir.” (Danıştay 3.Dairesi -21.3.1989- E.No:1988/2340- K.No. 1989/784)
Ayrıca, zirai ürünlerin fiyatlarının sonradan tespit edilmesi koşulu ile emanete bırakılması durumunda da tevkifat, emsal bedel üzerinden, bırakılma anında yapılmak zorundadır. 164 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile Emanet adı verilen usulle teslim edilen zirai ürünlerle ilgili kesin hesabın çıkarıldığı sırada, daha önce tevkifata tabi tutulan miktarların üzerinde ilave bir ödemenin yapılması halinde, ortaya çıkan bu fark üzerinden de vergi tevkifatının yapılacağı tabidir. Bu ödemeyle ilgili olarak düzenlenecek müstahsil makbuzunda, daha önce tevkifata tabi tutulan kısım, ilgili müstahsil makbuzuna atıf yapılarak, toplam ödemeden düşülecek ve böylece, ödeme farkı üzerinden vergi tevkifatı yapılacağı, hüküm altına alınmıştır.
Vergi sorumlusu durumunda olan kişi ve kurumlar çiftçilerden satın aldıkları zirai ürünler için yaptıkları ödemelerden (avanslar da dâhil) tevkifat yapmak zorundadırlar. Ancak, tevkifatın yapılmaması halinde, bu ürünü çiftçi dışındaki kişi veya kuruluşlardan satın alan vergi sorumlusu da ödenmeyen tevkifattan müteselsilen sorumlu tutulur. Başka bir deyişle, zirai ürünlerin çiftçi dışındaki kişilerden satın alınması halinde ürünü satın alan taraf, bu ürünlerle ilgili gelir vergisi tevkifatı yapıldığına kanaat getirirlerse gelir vergisi tevkifatı yapmayabileceklerdir. Aksi takdirde tevkifat yapmak zorundadır.
Maliye Bakanlığı da bir özelgesinde “Zirai ürünler çiftçi dışındaki kişilerden satın alanlar bu ürünlerle ilgili gelir vergisi tevkifatının yapıldığına kanaat getirirlerse, gelir vergisi tevkifatı yapmayabilirler.” (Tarihi: 17.10.1991 -- Sayısı: 2480509–1391/10278) şeklinde görüş bildirmiştir.
164 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde “Çiftçilerin, sattıkları zirai ürünlerin alım bedelleri üzerinden tevkifat yapılmaması, çiftçilerin müteselsil sorumlu tutulmalarını gerektirmez. Aynı şekilde nihai·tüketicilerin de müteselsil sorumluluğu söz konusu değildir.” hükmü ile çiftçiler ve nihai tüketiciler sorumluluk dışı bırakılmıştır.
II. BELGE DÜZENİ
Çiftçilerden yapılacak alımların belgelendirilmesi ise, Vergi Usul Kanunu’nun 235. maddesinde düzenlenen müstahsil makbuzu ile yapılacaktır. Müstahsil makbuzu, VUK 235. maddesinde;
“Müstahsil makbuzu
Madde 235 - Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenler ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler, gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçilerden satın aldıkları malların bedelini ödedikleri sırada iki nüsha makbuz tanzim etmeye ve bunlardan birini imzalayarak satıcı çiftçiye vermeye ve diğerini ona imzalatarak almaya mecburdurlar. Mal tüccar veya çiftçi adına bir adamı veya mutavassıt tarafından alındığı takdirde makbuz bunlar tarafından tanzim ve imza olunur.
Çiftçiden avans üzerine yapılan mübayaalarda, makbuz, malın teslimi sırasında verilir.
Müstahsil makbuzunun tüccar veya alıcı çiftçi nezdinde kalan nüshası fatura yerine geçer.
Müstahsil makbuzunda en az aşağıda yazılı bilgiler bulunur:
1. Makbuzun tarihi;
2. Malı satın alan tüccar veya çiftçinin soyadı, adı, unvanı ve adresi;
3. Malı satan çiftçinin soyadı, adı ve ikametgâhı adresi;
4. Satın alınan malın cinsi, miktarı ve bedeli;
Bu maddede yazılı makbuzlar hiçbir resim ve harca tabi değildir.
Müstahsil makbuzları seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül ettirilir.”
şeklinde düzenlenmiştir.
164 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde “5590 sayılı Kanun uyarınca, borsada tescil ettirerek ürün satın alanlar, satın aldıkları zirai ürünleri borsalarda tescil ettirdiklerini, ticaret borsalarınca o ürünün alımı ile ilgili olarak düzenlenen "Alım-Satım Beyannamesi" ile tevsik edeceklerdir. Bu beyanname, o ürüne ait fatura veya müstahsil makbuzu ile birlikte Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre muhafaza edilecektir.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve bu kanunun verdiği yetkiye dayanılarak çıkartılan genel tebliğ ve yönetmeliklere göre faturada bulunması gereken bilgilerin yanı sıra, aynı Kanunun mükerrer 257 nci maddesinin Bakanlığımıza verdiği yetkiye dayanılarak, borsada işlem gören zirai ürün alım-satımı ile ilgili olarak düzenlenecek borsa tescil beyannamesinin tarih ve numarasının da fatura ve müstahsil makbuzunda ayrıca gösterilmesi mecburiyeti getirilmiştir.”
hükmü ile indirimli tevkifatın yapılabilmesi için gerekli olan şartları belirtmiştir.
Ayrıca, Maliye Bakanlığı tarafından verilen bir özelge ile de “Zirai ürünlerin indirimli vergi tevkifatına tabi tutulabilmesi için muhtasar beyannameye borsa tescil beyannamesinin veya birden fazla tescilin olması halinde buna ilişkin borsaca tasdik edilmiş olan listenin eklenmesi gerekir.” (Tarihi: 17.10.1991 -- Sayısı: 2480509–1391/10278) şeklinde görüş belirtmiştir.
Sonuç olarak, çiftçilerden alınacak zirai ürün ve hizmetler için GVK 94. maddesinde sayılan kurum, kuruluş ve kişilerin aynı maddenin 11. bendinde belirlenen oranlar dâhilinde gelir vergisi tevkifatı yapmaları gerekmektedir. Bu alımların belgelendirilmesi ise VUK 235. maddesinde tanımlanan müstahsil makbuzu ile yapılacaktır.
Kaynaklar
Vergi Usul Kanunu
Şükrü KIZILOT, Danıştay Kararları ve Özelgeler, Yaklaşım Yayıncılık
Dip Notlar:
(1) Ticaret borsasında tescil ettirilmediği varsayılmıştır. (Aksi takdirde %2 oranında tevkifat yapılacaktır.)
(2) İlgili örnekte Bağ-Kur kesintisinin yapılacağı öngörülmüştür. Makalemizin konusunu oluşturmadığından Bağ-Kur kesintisinin yapılıp yapılmayacağı hususunda, 2926 Sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu ve ilgili genelgelerine bakılması yerinde olacaktır.