17.04.2017, 22:04
"Fon payı uygulaması 4842 sayılı Kanunla 1.1.2004 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlükten kaldırıldı."
Esnaf muaflığı belgesi alınması zorunluluğu 4444 sayılı Kanunun 14/A-1 inci maddesi ile kaldırıldığından vergiden muaf esnafa ilişkin şartları taşıyanlardan anılan belge aranılmaması gerekir
GİDER PUSULASI UYGULAMASI
Hüseyin TURNA
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
A- GİRİŞ:
Mükellefler satın aldıkları mal, hizmet ve yaptıkları harcamaları bir belgeye dayandırmak zorundadırlar.Hepimizin bildiği gibi her türlü mal, hizmet ve giderlere ilişkin esas belge fatura olmasına rağmen bazı durumlarda karşı tarafın gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmaması nedeniyle belge vermesi mümkün olamamaktadır. Bilindiği gibi Kayıtların geçerliliği vesikalarla tevsik edilebilmesi şartına bağlıdır.Kanunen defter tutmak zorunda olanların kayıtlarını bu belgelerle kanıtlaması gerekir.
Bu yazımızda GİDER PUSULASININ kullanım alanını, kanun ve tebliğlerle ilgili açıklamalara yer verilmiştir.
B- GİDER PUSULASI İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEME :
4369 sayılı yasa ile Vergi Usul Kanunu’nun değişen 234.maddesi aşağıda yer aldığı gibidir.
“ VUK –234.Maddesi uyarınca , Birinci ve İkinci Sınıf Tüccarlar,kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan Serbest Meslek Erbabının ve Çiftçilerin;
1-(4369 sayılı kanunun 82/1-b maddesiyle 1.1.1999 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.)
2-(4369 sayılı kanunun 82/1-b maddesiyle 1.1.1999 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.)
3-Vergiden muaf esnafa; yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip iş yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası (4369 sayılı kanunun 81/A-7.maddesiyle değiştirilen ve 1.1.1999 tarihinden itibaren yürürlüğe giren ibare) vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir.
Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nevi ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel Kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur.
(2365 sayılı kanunun 37.maddesiyle eklenen fıkra) Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.”
Yukarıdaki yazılı yasal düzenlemelerden anlaşılacağı üzere V.U.K234.madde Emtia, Hizmet ve harcamalar için iş yapana imza ettirdikleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Çünkü ilgili madde hem vergiden muaf esnafı, hem de bu kişilerden mal ve hizmet satın alan birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutan çiftçi ve serbest meslek erbabını da ilgilendiriyor. Demek ki ESNAF MUAFLIĞI nı düzenleyen Gelir Vergisi kanununun 9. maddesini incelediğimizde; şöyle tanımlanmıştır.
“Ticaret ve sanat erbabından aşağıda yazılı şekil ve suretle çalışanlar Gelir vergisinden muaftır..
1.Motorlu nakil vasıtası kullanmamak şartı ile gezici olarak veya bir işyeri açmaksızın perakende ticaret ile iştigal edenler, (Giyim eşyaları ile zati ve süs eşyaları, değeri yüksek ev eşyaları, pazar takibi ile suretiyle gıda, bakkaliye ve temizlik maddelerini ve sabit işyerlerinin önünde sergi açmak suretiyle o işyerinde satışı yapılan aynı neviden malları satanlar hariç)
2.Bir işyeri açmaksızın gezici olarak ve doğrudan doğruya müsteklike iş yapan hallaç, kalaycı, lehimci, musluk tamircisi, çilingir, ayakkabı tamircisi, kundura boyacısı,berber, nalbant, fotoğrafçı,odun ve kömür kırıcısı, çamaşır yıkayıcısı ve hamallar gibi küçük sanat erbabı,
3.Köylerde gezici olarak her türlü sanat işleri ile uğraşanlar ile aynı yerlerde aynı işleri işyeri açmak suretiyle yapanlardan 47.maddede yazılı şartları haiz bulunanlar,(51.madde şumulüne girenler bu muafiyetten yararlanamazlar)
4.Nehir, göl ve denizlerde ve su geçitlerinde toplamı 50 nüsum tonilatoya (50dahil) kadar makinesiz veya motorsuz nakil vasıtaları işletenler; hayvanla veya bir adet hayvan arabası ile nakliyecilik yapanlar, (Bu bentte yazılı ölçüler birlikte yaşıyan eşlerle velayet altındaki çocuklar hakkında veya ortaklığın işlettiği vasıtalar için topluca dikkate alınır)
5.Ziraat işlerinde kullandıkları hayvan, hayvan arabası, motor, traktör gibi vasıtalar ve sandallarla, nakliyeciliği mutat hale getirmeksizin ara sıra ücret karşılığında eşya ve insan taşıyan çiftçiler.
6.Hariçten işçi almamak, muharrik kuvvet kullanmamak kayıt ve şartı ile oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel her nevi nakış işlerini ve her nevi turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, ip ve urganları dükkan açmaksızın satanlardan 47.maddenin 1 ve 3 numaralı bentlerinde yazılı şartları haiz bulunanlar,
7.Yukarıdaki 1-6 numaralı bentlerde sözü edilen işler benzerlik gösterdikleri danıştayın muvafık mütalaası üzerine, Maliye Bakanlığınca kabul ve ilan olunan ticaret ve sanayi işleri ile iştigal edenler,
Ticari, zirai veya mesleki kazancı dolayısıyla gerçek usulde gelir vergi sine tabi olanlar ile yukarıda sayılan işleri gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık arz edecek şekilde yapanlar esnaf muaflığından faydalanamazlar.
Esnaf muaflığından faydalananlar faaliyetleri ile ilgili olarak satın aldıkları mallara ve giderlerine ilişkin gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden aldıkları belgeleri saklamak zorundadırlar.
Bir işyeri açmaksızın münhasıran gezici olarak; milli piyango bileti satanlar ile 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanuna göre gerçek ve tüzel kişilerin mallarını iş akdi ile bağlı olmaksızın bunlar adına kapı kapı dolaşmak suretiyle tüketiciye satanlar yukarıdaki şartlarla sınırlı olmaksızın gelir vergisinden muaftır. Bu muaflığın, 94.madde uyarınca tevkif suretiyle kesilen vergiye şümulü yoktur.”
Gelir Vergisi Kanununun 9.maddesinin 7.bendinden sonra gelen kısmı incelendiğinde esnaf muaflığından faydalanmak için iki koşul mevcuttur.
1-Ticari, zirai veya mesleki kazanç dolayısıyla gerçek usulde gelir vergi-
sine tabi olmamak.
2-Gelir ve Kurumlar Vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık arz
edecek şekilde çalışmamak.
Burada ikinci bendi incelersek gelir vergisi kanununun 9.maddesinde 7.bend halinde belirtilen işleri ticaret ve sanat erbabının, bu işleri Gelir ve Kurumlar vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık oluşturacak bir şekilde yapılmamasıdır.Burada önemli olan durum devamlılık ve bağlılık unsurlarının her ikisinin de bir arada bulunmasıdır.Devamlılık ve bağlılığın kesin ölçülerini tespit
etmek mümkün olmamakla birlikte, her olayın kendi özelliği ile değerlendirilmesi halinde, esnafın gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık oluşturacak şekilde çalışmaları halinde muafiyetlerini kaybedeceği ve ticari kazanç erbabı durumuna gireceği ve kişinin gerçek usulde vergilendirileceğidir.
C- GİDER PUSULASINDA YER ALMASI GEREKEN BİLGİLER
Vergi Usul Kanunu’nun 227.maddesinin dördüncü fıkrasının Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye istinaden 225 sıra no’lu genel tebliğ ile aşağıda yazıldığı gibi bazı düzenlemelere gidilmiştir.
1-Gider pusulalarında; işin mahiyeti, cinsi, adedi, fiyatı, tutarı,toplamı, tevkif edilen vergi oranı ve net tutarı, işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadları (tüzel kişilerde ünvanları), adresleri, varsa vergi dairesi ve hesap numarası, seri ve müteselsil sıra numarası ve düzenleme tarihine ilişkin bilgilere yer verilecektir.
2-Örneği ekte yer alan gider pusulası, mükellef tarafından anlaşmalı matbaalara bastırılacak veya notere tasdik ettirilecektir. Gider Pusulasının anlaşmalı matbaalarda bastırılmaması veya kullanılmasında “V.U.K. uyarınca Vergi Mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır.
3-Gider pusulası en az iki nüsha olarak düzenlenecektir. En az iki nüsha düzenlenmeyen ve yukarıda bilgileri eksik olan gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
4-Düzenlenen gider pusulalarının ilk nüshası işi yapana veya malı satana verilecek, ikinci nüshası ise düzenleyen tarafından saklanacaktır.
5-Ellerinde daha önce bastırılmış veya tasdik ettirilmiş gider pusulası bulunanlar 1.3.1994 tarihine kadar bu belgelerini kullanabileceklerdir. Bu tarihten sonra söz konusu belgeler kullanılmayacaktır.
gider pusulasında devamlı yanlışlık yapılan kısım; düzenlenen gider pusulasının aslını düzenleyen kendinde tutmakta, işi yapana ise bir sureti verilmemektedir. Halbuki tebliğin dördüncü maddesi çok açıktır. Aynı zamanda esnaf muaflığından faydalananlar faaliyetleri ile ilgili olarak satın aldıkları mallara ve harcamalara ilişkin belgeleri saklamak zorundadırlar.
D- GİDER PUSULASI DÜZENLEMEK ZORUNDA OLANLAR
Yukarıdaki ifadelerden anlaşılacağı üzere V.U.K.’nun 234.maddesi mükelleflerin, mal, hizmet ve giderlere ilişkin yaptığı harcamalarda gider pusulası düzenleneceği açık bir şekilde ifade edilmiştir.234.madde esas itibariyle vergiden muaf esnafa ve zati eşyalarını satan kimselere düzenleneceği belirtilmiştir. Anılan maddede her ne kadar altın, mücevher ifadesi geçse de söz konusu kıymetli eşyalar dışında kalan eşyalar içinde gider pusulası düzenlenir.
E- GİDER PUSULASININ DÜZENLENMESİ KARŞILIĞINDA YAPILAN ÖDEMELERDE VERGİ KESİNTİSİ
Esnaf muaflığından yararlananlara mal ve hizmet alımları karşılığında düzenlenen ve gider pusulası karşılığında yapılan ödemelerde G.V.K’nun 94.maddesinin 13 numaralı bendi gereği gelir vergisi kesintisi uygulaması söz konusu olup aşağıda yazıldığı gibidir.
a-Havlu, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve her nevi turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek ve benzeri emtia bedelleri veya bu emtianın imalinde ödenen hizmet bedelleri üzerinden (%2)
b-Değerli kağıt ve damga pulu satışlarında komisyon bedelleri üzerinden (%20)
c-Diğer mal alımları için (%5)
d-Diğer hizmet alımları (a, b ve c alt bentleri hariç olmak üzere mal ve hizmet bedelinin ayrılmaması hali de bu kapsamdadır.)için (%10)”
Esnaf muaflığından yararlananların yanısıra G.V.K 18, 65 nolu maddeleri ile Geçici 56. maddenin 4.bendi gereğince devamlılık arz etmeyecek şekilde sermayeden Ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapan kişilerin elde ettiği kazanç arızı serbest meslek kazancı olacağından arızı olarak serbest meslek faaliyeti ifa edenlerinde serbest meslek makbuzu düzenleme yükümlülükleri bulunmadığından bu kişilere yapacağınız ödemeleri gider pusulası ile belgelendirmeniz gerekmektedir. Diğer taraftan, bu faaliyetlere ilişkin olarak serbest meslek erbabına ödeme yapan kişi ve kuruluşların gelir vergisi kanununun 94.ncu maddesi gereğince tevkifat yapacağı,ayrıca fon payı hesaplayıp muhtasar beyanname ile beyan edecekleri tabidir.
Söz konusu VUK 234. maddesinin 13 numaralı bendinde, 4108 sayılı kanunla yapılan değişiklikle “diğer kişilerden” satın alınan mal ve hizmet için yapılan ödemeler vergi tevkifatının kapsamı dışına çıkarıldığından diğer kişilere yapılan ödemeler için gider pusulası düzenlenecek fakat vergi kesintisi yapılmayacaktır.Çünkü kazanç sağlama amacı yoksa yapılan işleme ticarilik vasfı izafe edilemez. Bu nedenle arızi kazanç yaratmayan ve sadece servetin veya mal varlığının nakte dönüştürülmesine yönelik olan işlemlerde, söz konusu tevkifat yapılmayacaktır.
Bakanlıkça verilen özelgede şirket tarafından nihai tüketiciden alınan otomobil için gider pusulası düzenlenmesi ancak, vergi tevkifatı yapılmaması gerekmektedir. (M.B nın 16.11.1999 tarih ve 33/49938 sayılı yazısı) denilmek suretiyle konuya açıklık getirmiştir.
Bazı durumlarda gider pusulasının düzenlenip düzenlenmeyeceği konusunda tereddütler yaşanmaktadır.Örneğin esnaf muaflığı kapsamında yer alan çamaşır yıkayıcısının yaptığı hizmet V.U.K’nun 234.maddesi gereğince gider pusulası düzenlenmesi ve G.V.K’nun 94/13 maddesi uyarınca gelir vergisi tevkifatının yapılması gerekmektedir.Görüldüğü gibi yukarıda yapılan hizmeti gelir vergisi kanunun 9/2 bendi ne göre değerlendirmiş olduk fakat ya işyeri temizliği ile ilgili bir hizmet olsaydı ne yapacaktık? Kanımca işyerine yapılan temizlik işi G.V.K 9/2 maddesinde sayılmamış ise de kanun maddesinin mantığı içinde değerlendirme yaparsak V.U.K 234.maddesine göre gider pusulası düzenleyip G.V.K nun 94/13 maddesi uyarınca kesinti yapmamız gerekiyor.
Bazı durumlarda yapılan iş G.V.K nun 9.maddesinde 7. bend halinde sıralanmış işler içinde yer almasa da bunlara paralellik arz eden durumlarla karşılaşılabilmektedir.Yukarıdaki örnekte olduğu gibi. Gelişen ekonomide buna paralel olarak tevsik edici belgelerinde yetersiz kalması son derece doğaldır. Bu anlamda bu tür giderleri V.U.K 228 maddesine göre değerlendirme yapmak yanlış olacağı gibi, yapılan harcamaların belgelendirilmemesi gibi bir durumla karşılaşırız ki bu da kazançları vergilendirme kapsamı dışında tutmuş olur.
F- GİDER PUSULASI KARŞILIĞINDA YAPILAN ÖDEMELERDE VERGİ KESİNTİSİNE İLİŞKİN ÖRNEKLER
MAL ALIMLARINDA TEVKİFAT :
G.V.Kesinti tutarı ……150.000.000.- *%5 = 7.500.000.-TL gelir v.
7.500.000.-*%10= 750.000.-TL fon p.
---------------
kesinti toplamı ……………. 8.250.000.-TL
brüt tutar..150.000.000.-
kesinti tu.. 8.250.000.-
----------------
net tutar…141.750.000.-
parfümerici kesinti tutarı olan 8.250.000.-TL’yi bir sonraki ay da muhtasar beyannamesinde gösterip, tahakkukunu yaptıracaktır.
HİZMET ALIMLARINDA TEVKİFAT
Bu hizmet için brüt 50.milyona anlaştıklarını düşünürsek;
Brüt tutar ………. 50.000.000.-TL* %10 =5.000.000.TL gelir vergisi
5.000.000.-TL* %10= 500.000.TL fon payı
------------------
5.500.000.TL kesinti toplamı
Brüt tutar……….50.000.000.-TL
Kesinti tutarı…… 5.500.000.-TL
--------------------
öd.net tutar… 44.500.000.-TL
bu tutardan yukarıdaki örnekte olduğu gibi kesintiler yapılır ve bir sonraki ayda Avukat Hakan Bey muhtasar beyannamesinde tahakkukunu yaptırır.
Brüt 50.000.000.-tl %20 10.000.000.tl gelir vergisi kes.
10.000.000.-tl %10 1.000.000.tl fon payı kes.
----------------
11.000.000.-tl kesinti toplamı
50.000.000.- brüt
11.000.000.- kesinti
39.000.000.- Ahmet Bey e ödenecek tutar
Belge düzenleme konumunda bulunmayan tüketicilerin “4077sayılı TÜKETİCİYİ KORUMA KANUNU” çerçevesinde kendilerine mal satanlara yaptıkları iadelerde veya fatura düzenledikten ve KDV beyanı verildikten sonra meydana gelen iadelerde vergi mükellefi gider pusulasını mal+kdv bedeli olarak düzenleyecek ve tüketiciye imzalatıp parasını iade edecektir.
Türkiye dışındaki kişilerden alınan serbest meslek hizmetleri için yapılan ödemelerin belgelendirilmesinde gider pusulası kullanılacaktır.
G -MUHASEBE KAYDI
Musluk tamircisi Ekrem bey e yapılan ödemenin muhasebe kaydı aşağıda yazıldığı gibidir.
İŞLETME DEFTERİ : MASRAFLAR sütununda 50.000.000.-TL yazılır.
SERBEST MESLEK : “ “ “ “
BİLANÇO USULU : ____________/__________
770 GENEL YÖNETİM GİD. 50.000.000.-
360 VERGİ/RESİM/HARÇLAR 5.500.000.-tl
gelir v. …5.000.000.-tl
fon payı… 500.000.-tl
100 KASA HS 44.500.000.-tl
SONUÇ
Vergi Usul Kanununun 234.maddesi son derece kullanımı sınırlı olmakla birlikte Maliye Bakanlığının meseleyi müktesalar ve tebliğlerle gider pusulasının kullanım alanını geniş tutmaya çalışmaktadır. Özellikle gider pusulası düzenlenirken Gelir Vergisi Kanununun 9.maddesine göz önünde bulundurmalıyız.Gider pusulası düzenleme kapsamına girmeyen harcamalar için muhakkak Defterdarlık ve Maliye Bakanlığından görüş almalıyız. Vergi Usul Kanununun 234.maddesi yeniden revize edilerek tevsik edilemeyen diğer harcamaları da içine alacak şekilde düzenlenmesi gerekir.
Kaynaklar:
G.V.K./K.V.K./V.U.K./K.D.V./T.K.H.K
1-Vergici ve muhasebeciyle diyoloğ/m.Yaşar KULA,
2-Vergici ve Muhasebeciyle Diyoloğ/İsmail ASLAN
3-Vergici ve Muhasebeciyle Diyoloğ/İ.Halil BAĞDINLI
4-Giderler/Hasan YALÇIN
5-Gelir Vergisi Kanunu ve Yorumu/Şükrü KIZILOT
6-Vergici ve Muhasebeciyle Diyoloğ/M.Yaşar KULA
Esnaf muaflığı belgesi alınması zorunluluğu 4444 sayılı Kanunun 14/A-1 inci maddesi ile kaldırıldığından vergiden muaf esnafa ilişkin şartları taşıyanlardan anılan belge aranılmaması gerekir
GİDER PUSULASI UYGULAMASI
Hüseyin TURNA
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
A- GİRİŞ:
Mükellefler satın aldıkları mal, hizmet ve yaptıkları harcamaları bir belgeye dayandırmak zorundadırlar.Hepimizin bildiği gibi her türlü mal, hizmet ve giderlere ilişkin esas belge fatura olmasına rağmen bazı durumlarda karşı tarafın gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmaması nedeniyle belge vermesi mümkün olamamaktadır. Bilindiği gibi Kayıtların geçerliliği vesikalarla tevsik edilebilmesi şartına bağlıdır.Kanunen defter tutmak zorunda olanların kayıtlarını bu belgelerle kanıtlaması gerekir.
Bu yazımızda GİDER PUSULASININ kullanım alanını, kanun ve tebliğlerle ilgili açıklamalara yer verilmiştir.
B- GİDER PUSULASI İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEME :
4369 sayılı yasa ile Vergi Usul Kanunu’nun değişen 234.maddesi aşağıda yer aldığı gibidir.
“ VUK –234.Maddesi uyarınca , Birinci ve İkinci Sınıf Tüccarlar,kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan Serbest Meslek Erbabının ve Çiftçilerin;
1-(4369 sayılı kanunun 82/1-b maddesiyle 1.1.1999 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.)
2-(4369 sayılı kanunun 82/1-b maddesiyle 1.1.1999 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.)
3-Vergiden muaf esnafa; yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için tanzim edip iş yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası (4369 sayılı kanunun 81/A-7.maddesiyle değiştirilen ve 1.1.1999 tarihinden itibaren yürürlüğe giren ibare) vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir.
Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nevi ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadlarını (Tüzel Kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder ve iki nüsha olarak tanzim ve bir nüshası işi yapana veya malı satana tevdi olunur.
(2365 sayılı kanunun 37.maddesiyle eklenen fıkra) Gider pusulaları, seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.”
Yukarıdaki yazılı yasal düzenlemelerden anlaşılacağı üzere V.U.K234.madde Emtia, Hizmet ve harcamalar için iş yapana imza ettirdikleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Çünkü ilgili madde hem vergiden muaf esnafı, hem de bu kişilerden mal ve hizmet satın alan birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutan çiftçi ve serbest meslek erbabını da ilgilendiriyor. Demek ki ESNAF MUAFLIĞI nı düzenleyen Gelir Vergisi kanununun 9. maddesini incelediğimizde; şöyle tanımlanmıştır.
“Ticaret ve sanat erbabından aşağıda yazılı şekil ve suretle çalışanlar Gelir vergisinden muaftır..
1.Motorlu nakil vasıtası kullanmamak şartı ile gezici olarak veya bir işyeri açmaksızın perakende ticaret ile iştigal edenler, (Giyim eşyaları ile zati ve süs eşyaları, değeri yüksek ev eşyaları, pazar takibi ile suretiyle gıda, bakkaliye ve temizlik maddelerini ve sabit işyerlerinin önünde sergi açmak suretiyle o işyerinde satışı yapılan aynı neviden malları satanlar hariç)
2.Bir işyeri açmaksızın gezici olarak ve doğrudan doğruya müsteklike iş yapan hallaç, kalaycı, lehimci, musluk tamircisi, çilingir, ayakkabı tamircisi, kundura boyacısı,berber, nalbant, fotoğrafçı,odun ve kömür kırıcısı, çamaşır yıkayıcısı ve hamallar gibi küçük sanat erbabı,
3.Köylerde gezici olarak her türlü sanat işleri ile uğraşanlar ile aynı yerlerde aynı işleri işyeri açmak suretiyle yapanlardan 47.maddede yazılı şartları haiz bulunanlar,(51.madde şumulüne girenler bu muafiyetten yararlanamazlar)
4.Nehir, göl ve denizlerde ve su geçitlerinde toplamı 50 nüsum tonilatoya (50dahil) kadar makinesiz veya motorsuz nakil vasıtaları işletenler; hayvanla veya bir adet hayvan arabası ile nakliyecilik yapanlar, (Bu bentte yazılı ölçüler birlikte yaşıyan eşlerle velayet altındaki çocuklar hakkında veya ortaklığın işlettiği vasıtalar için topluca dikkate alınır)
5.Ziraat işlerinde kullandıkları hayvan, hayvan arabası, motor, traktör gibi vasıtalar ve sandallarla, nakliyeciliği mutat hale getirmeksizin ara sıra ücret karşılığında eşya ve insan taşıyan çiftçiler.
6.Hariçten işçi almamak, muharrik kuvvet kullanmamak kayıt ve şartı ile oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel her nevi nakış işlerini ve her nevi turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, ip ve urganları dükkan açmaksızın satanlardan 47.maddenin 1 ve 3 numaralı bentlerinde yazılı şartları haiz bulunanlar,
7.Yukarıdaki 1-6 numaralı bentlerde sözü edilen işler benzerlik gösterdikleri danıştayın muvafık mütalaası üzerine, Maliye Bakanlığınca kabul ve ilan olunan ticaret ve sanayi işleri ile iştigal edenler,
Ticari, zirai veya mesleki kazancı dolayısıyla gerçek usulde gelir vergi sine tabi olanlar ile yukarıda sayılan işleri gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık arz edecek şekilde yapanlar esnaf muaflığından faydalanamazlar.
Esnaf muaflığından faydalananlar faaliyetleri ile ilgili olarak satın aldıkları mallara ve giderlerine ilişkin gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden aldıkları belgeleri saklamak zorundadırlar.
Bir işyeri açmaksızın münhasıran gezici olarak; milli piyango bileti satanlar ile 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanuna göre gerçek ve tüzel kişilerin mallarını iş akdi ile bağlı olmaksızın bunlar adına kapı kapı dolaşmak suretiyle tüketiciye satanlar yukarıdaki şartlarla sınırlı olmaksızın gelir vergisinden muaftır. Bu muaflığın, 94.madde uyarınca tevkif suretiyle kesilen vergiye şümulü yoktur.”
Gelir Vergisi Kanununun 9.maddesinin 7.bendinden sonra gelen kısmı incelendiğinde esnaf muaflığından faydalanmak için iki koşul mevcuttur.
1-Ticari, zirai veya mesleki kazanç dolayısıyla gerçek usulde gelir vergi-
sine tabi olmamak.
2-Gelir ve Kurumlar Vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık arz
edecek şekilde çalışmamak.
Burada ikinci bendi incelersek gelir vergisi kanununun 9.maddesinde 7.bend halinde belirtilen işleri ticaret ve sanat erbabının, bu işleri Gelir ve Kurumlar vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık oluşturacak bir şekilde yapılmamasıdır.Burada önemli olan durum devamlılık ve bağlılık unsurlarının her ikisinin de bir arada bulunmasıdır.Devamlılık ve bağlılığın kesin ölçülerini tespit
etmek mümkün olmamakla birlikte, her olayın kendi özelliği ile değerlendirilmesi halinde, esnafın gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık oluşturacak şekilde çalışmaları halinde muafiyetlerini kaybedeceği ve ticari kazanç erbabı durumuna gireceği ve kişinin gerçek usulde vergilendirileceğidir.
C- GİDER PUSULASINDA YER ALMASI GEREKEN BİLGİLER
Vergi Usul Kanunu’nun 227.maddesinin dördüncü fıkrasının Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye istinaden 225 sıra no’lu genel tebliğ ile aşağıda yazıldığı gibi bazı düzenlemelere gidilmiştir.
1-Gider pusulalarında; işin mahiyeti, cinsi, adedi, fiyatı, tutarı,toplamı, tevkif edilen vergi oranı ve net tutarı, işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadları (tüzel kişilerde ünvanları), adresleri, varsa vergi dairesi ve hesap numarası, seri ve müteselsil sıra numarası ve düzenleme tarihine ilişkin bilgilere yer verilecektir.
2-Örneği ekte yer alan gider pusulası, mükellef tarafından anlaşmalı matbaalara bastırılacak veya notere tasdik ettirilecektir. Gider Pusulasının anlaşmalı matbaalarda bastırılmaması veya kullanılmasında “V.U.K. uyarınca Vergi Mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelik” hükümlerine uyulacaktır.
3-Gider pusulası en az iki nüsha olarak düzenlenecektir. En az iki nüsha düzenlenmeyen ve yukarıda bilgileri eksik olan gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
4-Düzenlenen gider pusulalarının ilk nüshası işi yapana veya malı satana verilecek, ikinci nüshası ise düzenleyen tarafından saklanacaktır.
5-Ellerinde daha önce bastırılmış veya tasdik ettirilmiş gider pusulası bulunanlar 1.3.1994 tarihine kadar bu belgelerini kullanabileceklerdir. Bu tarihten sonra söz konusu belgeler kullanılmayacaktır.
gider pusulasında devamlı yanlışlık yapılan kısım; düzenlenen gider pusulasının aslını düzenleyen kendinde tutmakta, işi yapana ise bir sureti verilmemektedir. Halbuki tebliğin dördüncü maddesi çok açıktır. Aynı zamanda esnaf muaflığından faydalananlar faaliyetleri ile ilgili olarak satın aldıkları mallara ve harcamalara ilişkin belgeleri saklamak zorundadırlar.
D- GİDER PUSULASI DÜZENLEMEK ZORUNDA OLANLAR
Yukarıdaki ifadelerden anlaşılacağı üzere V.U.K.’nun 234.maddesi mükelleflerin, mal, hizmet ve giderlere ilişkin yaptığı harcamalarda gider pusulası düzenleneceği açık bir şekilde ifade edilmiştir.234.madde esas itibariyle vergiden muaf esnafa ve zati eşyalarını satan kimselere düzenleneceği belirtilmiştir. Anılan maddede her ne kadar altın, mücevher ifadesi geçse de söz konusu kıymetli eşyalar dışında kalan eşyalar içinde gider pusulası düzenlenir.
E- GİDER PUSULASININ DÜZENLENMESİ KARŞILIĞINDA YAPILAN ÖDEMELERDE VERGİ KESİNTİSİ
Esnaf muaflığından yararlananlara mal ve hizmet alımları karşılığında düzenlenen ve gider pusulası karşılığında yapılan ödemelerde G.V.K’nun 94.maddesinin 13 numaralı bendi gereği gelir vergisi kesintisi uygulaması söz konusu olup aşağıda yazıldığı gibidir.
a-Havlu, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve her nevi turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek ve benzeri emtia bedelleri veya bu emtianın imalinde ödenen hizmet bedelleri üzerinden (%2)
b-Değerli kağıt ve damga pulu satışlarında komisyon bedelleri üzerinden (%20)
c-Diğer mal alımları için (%5)
d-Diğer hizmet alımları (a, b ve c alt bentleri hariç olmak üzere mal ve hizmet bedelinin ayrılmaması hali de bu kapsamdadır.)için (%10)”
Esnaf muaflığından yararlananların yanısıra G.V.K 18, 65 nolu maddeleri ile Geçici 56. maddenin 4.bendi gereğince devamlılık arz etmeyecek şekilde sermayeden Ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapan kişilerin elde ettiği kazanç arızı serbest meslek kazancı olacağından arızı olarak serbest meslek faaliyeti ifa edenlerinde serbest meslek makbuzu düzenleme yükümlülükleri bulunmadığından bu kişilere yapacağınız ödemeleri gider pusulası ile belgelendirmeniz gerekmektedir. Diğer taraftan, bu faaliyetlere ilişkin olarak serbest meslek erbabına ödeme yapan kişi ve kuruluşların gelir vergisi kanununun 94.ncu maddesi gereğince tevkifat yapacağı,ayrıca fon payı hesaplayıp muhtasar beyanname ile beyan edecekleri tabidir.
Söz konusu VUK 234. maddesinin 13 numaralı bendinde, 4108 sayılı kanunla yapılan değişiklikle “diğer kişilerden” satın alınan mal ve hizmet için yapılan ödemeler vergi tevkifatının kapsamı dışına çıkarıldığından diğer kişilere yapılan ödemeler için gider pusulası düzenlenecek fakat vergi kesintisi yapılmayacaktır.Çünkü kazanç sağlama amacı yoksa yapılan işleme ticarilik vasfı izafe edilemez. Bu nedenle arızi kazanç yaratmayan ve sadece servetin veya mal varlığının nakte dönüştürülmesine yönelik olan işlemlerde, söz konusu tevkifat yapılmayacaktır.
Bakanlıkça verilen özelgede şirket tarafından nihai tüketiciden alınan otomobil için gider pusulası düzenlenmesi ancak, vergi tevkifatı yapılmaması gerekmektedir. (M.B nın 16.11.1999 tarih ve 33/49938 sayılı yazısı) denilmek suretiyle konuya açıklık getirmiştir.
Bazı durumlarda gider pusulasının düzenlenip düzenlenmeyeceği konusunda tereddütler yaşanmaktadır.Örneğin esnaf muaflığı kapsamında yer alan çamaşır yıkayıcısının yaptığı hizmet V.U.K’nun 234.maddesi gereğince gider pusulası düzenlenmesi ve G.V.K’nun 94/13 maddesi uyarınca gelir vergisi tevkifatının yapılması gerekmektedir.Görüldüğü gibi yukarıda yapılan hizmeti gelir vergisi kanunun 9/2 bendi ne göre değerlendirmiş olduk fakat ya işyeri temizliği ile ilgili bir hizmet olsaydı ne yapacaktık? Kanımca işyerine yapılan temizlik işi G.V.K 9/2 maddesinde sayılmamış ise de kanun maddesinin mantığı içinde değerlendirme yaparsak V.U.K 234.maddesine göre gider pusulası düzenleyip G.V.K nun 94/13 maddesi uyarınca kesinti yapmamız gerekiyor.
Bazı durumlarda yapılan iş G.V.K nun 9.maddesinde 7. bend halinde sıralanmış işler içinde yer almasa da bunlara paralellik arz eden durumlarla karşılaşılabilmektedir.Yukarıdaki örnekte olduğu gibi. Gelişen ekonomide buna paralel olarak tevsik edici belgelerinde yetersiz kalması son derece doğaldır. Bu anlamda bu tür giderleri V.U.K 228 maddesine göre değerlendirme yapmak yanlış olacağı gibi, yapılan harcamaların belgelendirilmemesi gibi bir durumla karşılaşırız ki bu da kazançları vergilendirme kapsamı dışında tutmuş olur.
F- GİDER PUSULASI KARŞILIĞINDA YAPILAN ÖDEMELERDE VERGİ KESİNTİSİNE İLİŞKİN ÖRNEKLER
MAL ALIMLARINDA TEVKİFAT :
- Herhangi bir şekilde mükellefiyeti bulunmayan (x) kişi, Ağustos ayında 10 adet parfümü Gerçek usulde vergilendirilen bir parfümericiye satmıştır.Satış işleminin ticari mahiyette olması nedeniyle parfümerici söz konusu alım için gider pusulası düzenleyecek ve %5 oranında gelir vergisi, ayrıcada %10 fon payı tevkifatı yapacaktır. Bunu 150 milyon bedelle aldığını düşünürsek,
G.V.Kesinti tutarı ……150.000.000.- *%5 = 7.500.000.-TL gelir v.
7.500.000.-*%10= 750.000.-TL fon p.
---------------
kesinti toplamı ……………. 8.250.000.-TL
brüt tutar..150.000.000.-
kesinti tu.. 8.250.000.-
----------------
net tutar…141.750.000.-
parfümerici kesinti tutarı olan 8.250.000.-TL’yi bir sonraki ay da muhtasar beyannamesinde gösterip, tahakkukunu yaptıracaktır.
- Cemile Hanım beş bileziğini bir kuyumcuya satmıştır. Kuyumcu satın aldığı bileziklerden dolayı ödemeyi belgelemek üzere gider pusulası düzenleyecek fakat bu ödeme üzerinden tevkifat yapmayacaktır.
- İbrahim Bey mobilyasını bir vergi mükellefi mobilyacıya satmıştır. Mal satan açısından yapılan bu satış işlemi bir arızı ticari faaliyet değildir.Bu durumda bu mobilyacı aldığı eski mobilyalar için gider pusulası düzenleyecek fakat vergi ve fon payı tevkifatı yapmayacaktır.
- Sema Hanım evinde bulunan antik eşyalarını bir antikacıya satmıştır. Satan açısından da durum İbrahim Bey’inkinden aynı olduğundan antikacı bu alımlarla ilgili gider pusulası düzenleyecek fakat vergi ve fon payı kesmeyecektir.
HİZMET ALIMLARINDA TEVKİFAT
- Musluk tamirciliği işiyle Uğraşan Ekrem Bey gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olan Avukat Hakan Bey’in musluğunu tamir etmiştir. Bu durumda Avukat Hakan Bey yapılan hizmet nedeniyle gider pusulası karşılığı yapacağı ödemeden %10 gelir vergisi ve bu tutar üzerinden %10 fon payı tevkifatı yapacaktır.
Bu hizmet için brüt 50.milyona anlaştıklarını düşünürsek;
Brüt tutar ………. 50.000.000.-TL* %10 =5.000.000.TL gelir vergisi
5.000.000.-TL* %10= 500.000.TL fon payı
------------------
5.500.000.TL kesinti toplamı
Brüt tutar……….50.000.000.-TL
Kesinti tutarı…… 5.500.000.-TL
--------------------
öd.net tutar… 44.500.000.-TL
bu tutardan yukarıdaki örnekte olduğu gibi kesintiler yapılır ve bir sonraki ayda Avukat Hakan Bey muhtasar beyannamesinde tahakkukunu yaptırır.
- Her ay muntazam şekilde işyeri temizliğine gelen (b) sahsı için vergi mükellefi olan Hüseyin Bey yaptığı ödeme için gider pusulası düzenleyecek Çünkü ilgili kişi bu işi kazanç sağlamak amacıyla yapmaktadır ve bağlılık unsuru yoktur.Burada gelir vergisi kesintisi söz konusu olacak mı? Gelir Vergisi Kanununun 9.maddesi 2.bendin de TEMİZLİKCİLİK ile ilgili bir tanım olmamasına rağmen ilgili maddenin mantığı içinde düşünürsek yapılan işin esnaf muaflığı kapsamında değerlendirmemiz gerekiyor kanısındayım.Bu sebepten dolayı ve yapılan ödemenin belgelendirilmesi açısından gider pusulasının düzenlenmesi ve kazanç sağlama amacı söz konusu olduğu için G.V.K.nun 94/13 maddesi gereğince vergi ve fon kesintisi yapılması gerekiyor.
- Vergiden Muaf esnaf olan Ahmet Bey özel binek otosunu gerçek usulde vergi mükellefi olan Harun Bey’e bir sözleşme karşılığında ayda 50 milyon TL karşılığı kiralamıştır.Harun Bey yaptığı ödeme için gider pusulası düzenleyecek gelir vergisi kanununun 70 maddesi ve 94 maddelerine göre %20 gelir vergisi kesintisi %10 fon payı kesintisi yapacak ve bu kesintileri bir sonraki ayda muhtasar beyanname ile tahakkuk ettirip ödeyecektir.
Brüt 50.000.000.-tl %20 10.000.000.tl gelir vergisi kes.
10.000.000.-tl %10 1.000.000.tl fon payı kes.
----------------
11.000.000.-tl kesinti toplamı
50.000.000.- brüt
11.000.000.- kesinti
39.000.000.- Ahmet Bey e ödenecek tutar
- Gerçek vergi mükellefi olan Ahmet Bey Yonca Ltd.şirketinden 2 yıllık sözleşme gereği hatıra defterlerini poşetleme işi almıştır.Ahmet bey bu işleri dışardan yirmi kişilik bir aileye yaptırmaktadır.Burada devamlılık ve bağlılık göz önüne alındığında işveren-hizmetli ilişkisini ortaya çıkmakta ve ilgililerin hizmet erbabı sayılacağı açıktır. Bu durumda bu kişileri işyerinde çalıştıracak ve sigorta primi ödeyecektir.
Belge düzenleme konumunda bulunmayan tüketicilerin “4077sayılı TÜKETİCİYİ KORUMA KANUNU” çerçevesinde kendilerine mal satanlara yaptıkları iadelerde veya fatura düzenledikten ve KDV beyanı verildikten sonra meydana gelen iadelerde vergi mükellefi gider pusulasını mal+kdv bedeli olarak düzenleyecek ve tüketiciye imzalatıp parasını iade edecektir.
- Bir mağazadan alınan mal süresi (15 gün) içinde malın belgesiyle birlikte iade eden tüketici mağazanın ilgili servisi tarafından malın cinsi, adedi ve fiyatı yazılı bir gider pusulası düzenlenecek. Gider pusulasının “kesintiler toplamı” kısmına malın katma değer vergisi yazılıp işlemi tamamladıktan sonra malı iade eden kişinin adı, soyadı ve adresi açık bir şekilde yazılıp iade eden kişiye gider pusulası imzalatılıp aslı verilecektir. (T.K.H.K madde-4)
Türkiye dışındaki kişilerden alınan serbest meslek hizmetleri için yapılan ödemelerin belgelendirilmesinde gider pusulası kullanılacaktır.
- Yabancı uzmanların Türkiye’de yaptıkları danışmanlık hizmetleri K.D.V Kanunun 1/1 maddesine göre, serbest meslek faaliyeti kapsamında KDV’ye tabi bulunmaktadır. Maliye Bakanlığı’nın bir özelgesinde “Türkiye’de ikametgahı, işyeri, kanuni merkezi ve iş merkezi bulunmayan yabancı kişi ve kuruluşlardan sağlanan hizmetlerle ilgili katma değer vergisi, hizmet satın alan Türkiye’deki kişi ve kuruluşlarca hesaplanıp vergi sorumlusu sıfatıyla beyan edilerek ödenir.” der. K.D.V’ si kanununun 9/1 ve KVK 24. maddesine göre, Türkiye’de yerleşik alıcı tarafından sorumlu sıfatıyla %18 katma değer vergisi hesaplanıp 2 no’lu KDV beyannamesi ile beyan edip öder. Ödediği bu kdv’yı indirim kdv’si yapar. Hesaplanan gelir vergisi kesintisi de muhtasar beyanname ile tahakkuk ettirilip bir sonraki ay ödemesi yapılmalıdır.
G -MUHASEBE KAYDI
Musluk tamircisi Ekrem bey e yapılan ödemenin muhasebe kaydı aşağıda yazıldığı gibidir.
İŞLETME DEFTERİ : MASRAFLAR sütununda 50.000.000.-TL yazılır.
SERBEST MESLEK : “ “ “ “
BİLANÇO USULU : ____________/__________
770 GENEL YÖNETİM GİD. 50.000.000.-
360 VERGİ/RESİM/HARÇLAR 5.500.000.-tl
gelir v. …5.000.000.-tl
fon payı… 500.000.-tl
100 KASA HS 44.500.000.-tl
SONUÇ
Vergi Usul Kanununun 234.maddesi son derece kullanımı sınırlı olmakla birlikte Maliye Bakanlığının meseleyi müktesalar ve tebliğlerle gider pusulasının kullanım alanını geniş tutmaya çalışmaktadır. Özellikle gider pusulası düzenlenirken Gelir Vergisi Kanununun 9.maddesine göz önünde bulundurmalıyız.Gider pusulası düzenleme kapsamına girmeyen harcamalar için muhakkak Defterdarlık ve Maliye Bakanlığından görüş almalıyız. Vergi Usul Kanununun 234.maddesi yeniden revize edilerek tevsik edilemeyen diğer harcamaları da içine alacak şekilde düzenlenmesi gerekir.
Kaynaklar:
G.V.K./K.V.K./V.U.K./K.D.V./T.K.H.K
1-Vergici ve muhasebeciyle diyoloğ/m.Yaşar KULA,
2-Vergici ve Muhasebeciyle Diyoloğ/İsmail ASLAN
3-Vergici ve Muhasebeciyle Diyoloğ/İ.Halil BAĞDINLI
4-Giderler/Hasan YALÇIN
5-Gelir Vergisi Kanunu ve Yorumu/Şükrü KIZILOT
6-Vergici ve Muhasebeciyle Diyoloğ/M.Yaşar KULA