+- AHMET BARLAK MUHASEBE FORUMU (http://ahmetbarlak.com/forumm)
+-- Forum: MUHASEBE KAYITLARI (http://ahmetbarlak.com/forumm/forumdisplay.php?fid=8)
+--- Forum: Örnek Muhasebe Kayıtları (http://ahmetbarlak.com/forumm/forumdisplay.php?fid=14)
+--- Konu Başlığı: ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ (/showthread.php?tid=1085)
ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ - Ahmet Barlak - 23.11.2018
Şüpheli Alacaklar
Garip Ayaz
Hesap Uzmanı
GİRİŞ
Vergi sistemimizde şüpheli alacak ve şüpheli alacak karşılığı müesseselerinin sistemde bulunmasının nedeni ticari kazançta tahakkuk esasının geçerli olmasıdır. Zira, ticari kazanç açısından bir gelirin tahakkuk etmesi, elde etme için yeterlidir. Ancak tahsil imkanı şüpheli hale gelen bir gelir veya hasılat unsuru tahsil edilemediği zaman ekonomik ve hukuki tasarruftan söz edilemez. İşte tahakkuk edip hasılat yazıldığı halde ilgili şartlar tamamlanmış olmak kaydıyla, tahsil edilemeyen alacaklar karşılık ayrılmak suretiyle gider yazılmakta ve ekonomik ve hukuki tasarrufa konu olmayan gelirin vergi yükü nötr hale getirilmektedir.
Şüpheli hale gelen alacaklar için değerleme günü itibariyle karşılık ayırma şartlarının bulunup bulunmadığına bakılarak, şartların gerçekleşmesi halinde karşılık ayrılabilecektir.
Şüpheli alacaklarla ilgili Vergi Usul Kanunu'nun 323. maddesi aşağıdaki gibidir:
"Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla;
1. Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar;
2. Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar;
şüpheli alacaklar sayılır.
Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.
Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder.
Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesabına intikal ettirilir."
Öncelikle vurgulanması gereken şey şüpheli alacakla şüpheli alacak karşılığının ayrı şeyler olduğu, birbirlerine karıştırılmamaları gerektiğidir. Alacağın şüpheli hale gelmesi ile bu alacağa karşılık ayrılması farklı iki olaydır.1
1. Şüpheli Alacak Karşılığı Ayırmanın Şartları ve Esasları
Alacağın şüpheli hale gelmesi için iki şartın birlikte bulunması gerekir. Bu iki şartın birlikte varlığı halinde, alacak şüpheli hale gelir ve alacaklar arasından çıkarılarak şüpheli alacak olarak kayıtlara intikal ettirilir.
Bu şartlardan birincisi söz konusu alacağın ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olması, diğeri de alacağın dava veya icra safhasında bulunması veya yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmiş olmasına rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacak olması gerekir.
1.1. Alacak Ticari Kazancın Elde Edilmesi ve İdame Ettirilmesi İle İlgili Olmalıdır
Vergi uygulaması açısından şüpheli hale gelen alacağın ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olması şarttır. Bunun anlamı, şüpheli hale gelen alacak ile ticari kazanç arasında bir illiyet bağı olması gerekir.
Şüpheli alacak müessesesi, bu duruma gelen alacaklar için işletme lehine bazı imkanlar getirmek amacıyla düzenlendiği için, işletmenin kazanç sağlama amacına yönelik olarak yaptığı işlemlerden kaynaklanan alacaklar için bu müessese getirilmiştir.2
Yoksa örneğin işletme sahibinin hatırı için verilen bir borcun tahsil edilememesi halinde bunun şüpheli alacak şekline geleceği kabul edilmemiştir. Hatır senetleri için şüpheli hale gelme Vergi Usul Kanunu yönünden söz konusu olamaz. Yine karşılığında bir gelir veya menfaat sağlanmayan kefaletten doğan borç açısından da durum aynıdır.3
1.2. Alacak Zamanında Tahsil Edilmemiş Olmalıdır
Şüpheli hale gelen alacağın;
- Dava veya icra safhasında olması,
- Protesto edilmesine veya yazılı olarak birden fazla istenilmiş olmasına karşın tahsil edilememiş olması,
- Miktarı da dava ve icra takibine değmeyecek kadar küçük olmalıdır.
Dava veya icra takibine değmeyecek küçük tutarın ne olduğu konusunda bir ölçü vermek pratik olarak mümkün değildir. Bu rakamı firmanın ölçekleri içinde değerlendirmek ve karar vermek gerekir.
Teminata bağlı alacaklar, tahsil edilmemeleri söz konusu olmayacağı için şüpheli alacak haline gelmezler. Kısmen teminata bağlı alacaklarda teminata bağlı kısımlarının şüpheli hale gelmeleri söz konusu değildir. Ancak bu alacakların teminatsız kalan kısımlarının şüpheli hale gelmesi mümkündür.
1.3. Bilanço Esasında Defter Tutulmalıdır
Sadece bilanço esasına göre defter tutan ticari kazanç sahipleri şüpheli hale gelen alacakları için şüpheli alacak karşılığı ayırabilirler.
İşletme hesabına göre defter tutan ticari kazanç sahipleri şüpheli hale gelen alacakları için karşılık ayıramazlar. Ayrıca karşılık niteliğinde olabilecek şekilde diğer giderler arasında da gösteremezler.
1.4. Alacak Teminatsız Olmalı veya Teminat Yetersiz Olmalıdır
Bir alacağın şüpheli sayılıp, karşılık ayrılabilmesi için teminatsız olması gerekir.
Menkul rehni veya gayrimenkul ipoteği şeklinde yani bir teminata bağlanmış alacaklar için karşılık ayrılamaz.4
Kefalete bağlı alacaklar, şüpheli alacak uygulamasında teminatlı alacak sayılır. Ancak, ayni teminattan farklı olarak, burada kefil hakkında da takibat yapılmış olması ve takibatın sonuçsuz kalması halinde şüpheli alacak karşılığı ayrılabilir.5
Adi ortaklığın borçlarından, borç doğuran işlemin ortaklık adına yapıldığının bilinmesi şartı ile ortaklar şahsen ve müteselsilen sorumludurlar. Bu nedenle, adi ortaklıktan olan alacak dolayısıyla karşılık ayrılabilmesi için, ortaklardan her biri adına takibat yapılması gerekir.6
Kısmen teminata bağlı olan alacaklarda, yalnızca teminatsız kalan şüpheli alacak için karşılık ayrılabilir. Örneğin satılan bir parti malın toplam bedeli 4.000.000.000.-TL olsun ve bu satıştan doğan alacağın 2.500.000.000.-TL kısmı teminatlı ise, şüpheli hale gelmenin diğer şartları da mevcut ise sadece 1.500.000.000.-TL karşılık ayrılabilir.
Öte yandan, bir alacak için dava ve icra süreci devam ederken, bu alacağın tahsilini sağlamak amacıyla borçlunun mallarına haciz konulması alacağı teminatlı kılmaz. Borçlunun mallarına haciz konulması şüpheli halde olan bu alacak için karşılık ayrılmasını engellemez.7
1.5. Şüpheli Alacak Karşılığının Ait Olduğu Alacak Muhasebe Kayıtlarında Gösterilmelidir
Ayrılan şüpheli alacak karşılığının hangi alacağa ait olduğunun muhasebe kayıtlarında gösterilmesi gerekir.
Bu şekilde ayrıntılı kayıt yapılmadan toplu şekilde ayrılan karşılıkların gider yazılması mümkün değildir. İlk bakışta bu, hususa ilişkin gibi görünse de bu husus esası etkilemektedir. Şüpheli alacakların bir kısmının tahsil edilmesi halinde, tahsil edilen alacak için ne kadar karşılık ayrıldığının kayıtlarda görünmesi ve o tutarın gelir hesaplarına aktarılması gerekir.8
1.6. Alacağın Değerleme Günündeki Niteliği Esas Alınır
Şüpheli alacaklara karşılık ayırabilmek için şüpheli hale gelen alacağın değerleme gününde de bu nitelikte olması gerekir.
Uygulamada bazen takibat sonucunda dönem içinde şüpheli hale gelen alacaklar için, ya teminat alınmakta veya borcun vadesi bir bedel karşılığında veya bedelsiz olarak uzatılmaktadır. Bu tür durumlar hesap dönemi içinde gerçekleşmekte ve değerleme günü itibariyle daha önce şüpheli hale gelen alacak, dönem sonunda şüpheli alacak niteliğini kaybetmektedir. Bu tür alacaklar için karşılık ayrılamaz.
1.7. Sonradan Tahsil Edilen Şüpheli Alacaklar İçin Ayrılan Karşılıklar Gelir Yazılır
Şüpheli alacak tahsil edildiği zaman şüpheli alacaklar hesabından çıkarılmak suretiyle bu hesap kapatılır. Ayrılmış olan şüpheli alacak karşılığı ile ilgili "129- Şüpheli Alacak Karşılıkları" hesabına borç ve "644- Konusu Kalmayan Karşılıklar" hesabına alacak kayıt yapılmak suretiyle gelir yazılır.
2. Şüpheli Alacaklar Açısından Özellik Gösteren Durumlar
2.1. Konkordato Talep Edilen Alacaklar
Konkordato, alacaklıların alacaklarının bir kısmından vazgeçtikleri, borçlunun alacaklıların üçte ikisi tarafından verilen ve bu vazgeçmeyi kabul etmeyen alacaklıları da bağlayan bir anlaşmadır. Bazen alacağın bir kısmından vazgeçme yerine belli bir süre tanınması halinde tamamını ödeyebilecek durumda da olabilir.
Konkordato alacağın vazgeçilmeyen kısmını şüpheli hale getirmediği gibi aksine, vazgeçilmeyen kısmının tahsilini teminata bağlar. Öte yandan konkordato bir dava ve icra takibi de değildir. Bu konudaki talep borçludan gelir. Bu nedenle borçlusu tarafından konkordato anlaşmasıyla sonuçlanan alacak kısmı şüpheli alacak haline gelmediği için bu tür alacaklar için karşılık ayrılamaz.
Konkordato anlaşması sonucunda vazgeçilen alacaklar Vergi Usul Kanunu'nun 322. maddesi kapsamında değersiz alacak olarak zarar yazılır.
Konkordato talebinin anlaşma ile sonuçlanamaması halinde yine karşılık ayrılamaz. Söz konusu alacağın şüpheli hale gelmesi için yasal takip yollarının işletilmesi gerekir.
2.2. Verilen Sipariş Avanslarının Durumu
Avans bir mal ya da hizmet almak için mal veya hizmeti almadan önce bu mal veya hizmetin bedeline mahsuben yapılan ödemedir. Ticari defterlere, verilen avans olarak kaydedilen erken ödemeler işle, bir başka ifade ile ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmalıdır. Aksi takdirde avans olarak değil alacak olarak cari hesaba kaydedilir. Yanlış kayıt yapılarak işle ilgili olmayan bir ödemenin de, salt verilen avanslar hesabına kaydedildi diye avans olarak kabul edilmeyeceğinin de göz önünde bulundurulması gerekir. Burada ele alınan husus muvazaadan ari avansların durumudur.9
Ticari faaliyete konu olacak bir mal veya hizmet için verilen sipariş avansının, bu alımın gerçekleşmemesi ve sipariş avansı olarak yapılan ödemenin geri tahsil edilememesi halinde, bu alacak yürütülen yasal takibat sonucundan eğer şüpheli hale gelmiş ise karşılık ayrılabilir düşüncesindeyiz.10
Aksine de görüş bulunmaktadır. Bu görüşe göre; ancak ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olarak, daha önce hasılat hesaplarına intikal ettirilmiş olan alacaklar için şüpheli alacaklar karşılığı ayırabilmek söz konusu olup, tahsil edilemeyen avanslar için karşılık ayrılamaz.11
2.3. Tahsil Edilemeyen Katma Değer Vergisi
Bir mal veya hizmet satışından dolayı satıcı, alıcıdan hem mal veya hizmetin bedeli hem de hasılat katma değer vergisi için alacaklı hale gelir. Yapılan satış işlemi nedeniyle doğan bu alacağın, ilgili şartların tamamı var olmak kaydıyla şüpheli hale gelmesi durumunda katma değer vergisi dahil tutarın tamamı için mi yoksa katma değer vergisi hariç tutar için mi karşılık ayrılacağı tartışmalıdır. Bu konuda iki görüş bulunmaktadır.
Birinci görüşe göre; bir alacağın şüpheli hale geldiği kabul edilerek karşılık ayırmak suretiyle zarar yazılabilmesi için, söz konusu alacağın mutlaka ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olması gerekir. Ticari bir işletmeye dahil bir malın satışından veya hizmetin ifasından doğmayan bir alacak, başka bir ifade ile daha önce hasılat yazılmayan bir alacak, ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili değildir. Hesaplanan katma değer vergisi, işletmenin hasılatı arasında yer almaz, indirim mekanizması yoluyla bu vergi nihai tüketiciye yansıtılır. Bu özelliğinden dolayı ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile doğrudan ilişkili değildir.
Ayrıca katma değer vergisi için karşılık ayrılması Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 58. maddesi hükmüne de aykırıdır. Bu hükme göre, katma değer vergisi, gelir ve kurumlar vergisi matrahlarının tespitinde gider olarak indirilemez. Bu nedenle hesaplanan katma değer vergisi tutarı, şüpheli hale gelen mal veya hizmet bedeline ait alacak tutarı ile birlikte karşılık ayrılmak suretiyle zarar yazıldığı takdirde, bu uygulama kanun hükmüne aykırı olur.12
İkinci görüşe göre; hesaplanan katma değer vergisi alıcıdan tahsil edilmezse bile satıcı tarafından nakden veya hesaben bir başka ifade ile mahsup yoluyla ödenmektedir. Hesaplanan katma değer vergisinin indirim konusu yapılması halinde, satıcının hiç bir şey kaybetmediği söylenemez.13
Katma değer vergisi sisteminde mükellef devletin ücretsiz tahsildarı durumundadır. Katma değer vergisi satış bedeli olmamakla birlikte, çoğu zaman "fiyatlara KDV dahildir" ibaresi eklenmek durumundadır. Bu nedenle bir mal veya hizmet satışında mükellef kendi iradesi ile katma değer vergisi hesaplayıp hesaplamamak arasında bir seçim yapma şansına sahip değildir. Katma değer vergisi hesaplanması bir yasal zorunluluktur.14
Bu zorunluluk nedeniyle hesaplanan katma değer vergisi beyan edilmek ve gerekirse ödenmek durumundadır. Diğer taraftan satıcı bir malı satarken veya hizmeti ifa ederken bu işlemlerden doğan alacağın şüpheli hale geleceğini bilmek durumunda değildir. Bu olasılığı net bir şekilde bildiği durumda söz konusu işlemleri yapmayacağı kesindir. Bu nedenle hesaplanan katma değer vergisi de normal mal bedeli gibi işleme tabi olmak durumundadır.
Tahsili şüpheli olan bir alacağı bu alacak vergi olsa bile, zorunlu tahsildardan istemek vergide adalet kavramı ile bağdaşmaz.15
Diğer taraftan şüpheli hale gelen bir alacak için her ne kadar karşılık ayrılarak zarar yazılsa ve bu şekilde ticari kazanç üzerinde bir nötrleşme sağlansa bile, karşılık ayrılmış bir şüpheli alacağın daha sonra tahsili halinde, karşılık yine gelir yazılmaktadır. Bir başka ifade ile vergi sistemi karşılık ayrılmış şüpheli alacaktan vazgeçmemektedir.
Yine bilindiği üzere bizim Vergi Usul Kanunumuzun ilgili hükmü 1950 yılından beri yürürlüktedir. Oysa Katma Değer Vergisi Kanunu 1985 yılında yürürlüğe girmiştir.
Bunun yanında hukukun genel kuralı gereği bir hukuki işlemde asıl ne tür bir işleme tabi ise asıldan doğma fer'i de aynı işleme tabi olmak durumundadır.
Yukarıda izah edilen gerekçelerle bize göre, bir mal satışı veya hizmet ifası nedeniyle doğan alacağın şüpheli hale gelmesi durumunda, hesaplanan katma değer vergisi de dahil toplam tutar için karşılık ayrılabilir.16
2.4. Holdinglerin İştiraklerinden Olan Ticari Nitelikli Alacakları
Holding şirketlerin kendi iştiraklerinden olan alacakları eğer normal ticari ilişkilerden doğuyorsa bu alacaklar için karşılık ayrılabilir. Çünkü sonuç itibariyle holding şirketin kendisi ile iştiraki durumunda olan kurumlar ayrı tüzel kişiliklerdir. Aralarındaki ilişki ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilintili ise ve bu ilişkilerden doğan alacaklar yasal prosedür tamamlanmak şartı ile şüpheli hale gelmişse, söz konusu alacak için karşılık ayrılmaması için bir neden bulunmamaktadır.
Nitekim bu konudaki bir Danıştay kararı aynı görüşü onamıştır. Buna göre; holding şirketlerin iştirakleri ile olan ilişkileri ticari nitelikli olduğundan şüpheli alacak karşılığı ayrılabilir.17
2.5. Devletten ve Kamu Kuruluşlarından Olan Alacaklar
Ödeme süresi geçtiği halde Hazine ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarından ve bu arada belediyelerden olan alacaklar için şüpheli alacak karşılığı ayrılıp ayrılamayacağı tartışmalıdır. Bu konuda iki görüş mevcuttur.
Birinci görüşe göre; kamu kurum ve kuruşlarından olan alacaklar zaten devletin güvencesindedir. Öte yandan ticari hayatta Devlet güvencesinden daha büyük bir güvence olmaz. Bunun yanında karşılık ayırmanın temel mantığı, doğması olası zararların varlığıdır. Kamu kurum ve kuruluşlarından olan alacağın zamanında tahsil edilememesi halinde, bu alacağın tahsilinin tehlikeye girdiği söylenemez. Bu nedenle kamu kurum ve kuruluşlarından olan alacakların tahsilinde gecikilmesi ve takibat yapılması halinde de bu alacaklar için karşılık ayrılamaz.
İkinci görüşe göre; İcra ve İflas Kanunu'nun 82. maddesi uyarınca Devlet malları, Belediye Kanunu'nun 19. maddesi uyarınca Belediyelerin malları haczedilemez. Bununla beraber, bu kurum ve kuruluşlar hakkında yasal takibat yapılamayacağını engelleyen herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Ayrıca Vergi Usul Kanunu'nun 323. maddesinde, kişiler değil alacakların nitelikleri sayılmıştır. Bu nedenle bu nitelikleri taşıyan alacaklar kimden olursa olsun ilgili prosedüre tabidir.
Nitekim bu görüş Hesap Uzmanları Danışma Komisyonu'nca da kabul görmüştür. Bu karara göre; "kamu idarelerine karşı yapılan inşaat taahhütlerinden doğan istihkaklara ait alacaklar için Vergi Usul Kanunu'nun 323. maddesi gereğince şüpheli alacak karşılığı ayrılabilir. Ayrılan karşılığın taahhüt hesapları ile ilgilendirilmeyerek ayrıldığı yılın genel ticari kar - zarar hesabına maledilmesi gerekir." 18 Biz de bu görüşe aynen katılıyoruz.
2.6. Yabancı Para Cinsinden Olan Alacaklar
Vergi Usul Kanunu'nda yabancı para cinsinden olan alacaklarla ilgili herhangi bir sınırlama yer almamaktadır. Bu nedenle yabancı para cinsinden olan alacaklar için de yine kanunda öngörülen takibat süreci işletilmek şartı ile karşılık ayrılabilir. Öte yandan, yabancı para cinsinden olan alacakların şüpheli hale gelmesi durumunda değerleme günü itibariyle oluşan kur farkları da dahil olmak üzere karşılık ayrılabilir.
Ancak, yurt dışından olan alacaklar için karşılık ayrılmasının bir özelliği vardır. Bu alacaklar için karşılık ayrılabilmesi Vergi Usul Kanunu hükümlerinin yanı sıra 32 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Karara ilişkin 91-32/5 sayılı Tebliğde de bazı koşullar yer almaktadır. Söz konusu tebliğin 22/V-I maddesi yurt dışından olan alacakların şüpheli hale gelmeleri için dava açılmış olması ve bu durumu gösteren belgelerin de dış temsilciliklerimize onaylatılması gerekmektedir. Belirtilen şartların varlığı halinde yurt dışından olan alacaklar için de karşılık ayrılabilir.19
2.7. Ticari Faaliyetin Gereği Olarak Verilen Hatır Bonolarından Doğan Alacaklar
İlgililerin gerçeğe uygun olmadığını bilerek var olmayan bir borcu veya sözleşmeyi varmış göstererek düzenledikleri senet20 olarak tanımlanabilir. Ancak bazı durumlarda hatır bonosu bir ticari kefalet niteliğinde olabilir. Bazı durumlarda bu bonolara istinaden karşılık ayrılabilir.
Ticari faaliyetle ilgisi bulunmayan hatır bonoları için ayrılmış olan şüpheli alacak karşılığı matraha dahil edilir. Bu konuda aşağıdaki Danıştay Kararı İlginç bir örnektir.
"Kollektif şirkete süresi içinde, ödenmediğinden karşılığı şüpheli alacak yazılan senetlerin, ..... A.Ş.'nin kredi ihtiyacını karşılamak üzere verilmiş hatır bonoları olduğu hususunun inceleme raporu ve tutanakla sabit olduğu, böyle gelir sağlamayı hedef tutmayan faaliyetin ticari işletme ile ilgisi bulunmadığından söz konusu meblağın şüpheli alacak yazılamayacağı gerekçesiyle matrahta ipka21 etmek (...) doğrudur."22
Ancak belirli şartların gerçekleşmesi halinde, isimleri hatır bonosu olsa dahi doğan alacaklar için karşılık ayrılabilir. HUK Danışma Komisyonu kararına göre; "hatır bonolarından doğan alacakların tahsil edilememesi halinde değersiz veya şüpheli alacak olarak zarar yazılabilmesi için, zarara muhatap olan kurumun hatır bonosunu ticari bir amaçla almış veya vermiş olması ve keza işlemin ticari defterlerde muhasebeleştirilmesi" 23 gerekir.
Bu şartları taşıyan hatır bonolarına bağlı olan alacakların artık adı önemli değildir. Bu noktada ortada olan senetlerin adı hatır bonosu olsa bile karşılık ayrılabilir. Çünkü Vergi Usul Kanunu vergisel olayları fiili yönü ile kavramaktadır.
3. Muhasebeleştirme
İşletme bünyesinde bulunan ve Vergi Usul Kanunu hükümleri karşısında şüpheli hale gelen alacakların muhasebe kayıtları şu şekilde olacaktır:
______________________________ / _____________________________
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXXX
121 ALACAK SENETLERİ XXXX
______________________________ / _____________________________
654 KARŞILIK GİDERLERİ XXXX
129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILI⁄I XXXX
______________________________ / _____________________________
______________________________ / _____________________________
690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI XXXX
654 KARŞILIK GİDERLERİ XXXX
______________________________ / _____________________________
Karşılık ayrılan alacakların kısmen veya tamamen tahsil edilmesi durumunda ise ilgili muhasebe kayıtları şu şekilde olacaktır:
______________________________ / _____________________________
100 KASA (veya Diğer İlgili Hesaplar) XXXX
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXXX
______________________________ / _____________________________
129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILI⁄I XXXX
644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR XXXX
______________________________ / _____________________________
644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR XXXX
690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI XXXX
______________________________ / _____________________________
Şüpheli alacağın tahsilinin imkansız hale gelmesi ve alacağın değersiz alacağa dönüşmesi durumunda ise yapılacak muhasebe kaydı şu şekilde olacaktır:
______________________________ / _____________________________
129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK KARŞILIĞI XXXX
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXXX
______________________________ / _____________________________
Dipnotlar
1 Yılmaz ; Kazım, Değerleme, HUD Yayını, İstanbul, 1997, s. 373.
2 Danıştay 4. D., T. 22.05.1980, E.No: 1979/4866, K. No: 1980/1802 (Yılmaz, a.g.e., s. 374).
3 Yılmaz, a.g.e., s. 374.
4 Yılmaz Özbalcı, Vergi Usul Kanunu Yorum ve Açıklamaları, Oluş Yayıncılık, Ankara Ekim 1998, s. 749.
5 Özbalcı, a.g.e., s. 749.
6 Özbalcı, a.g.e., s. 749.
7 Danıştay 4. D., T. 22.05.1990, E. No: 1989/4580, K. No: 1990/1491 (Kızılot Şükrü, Danıştay Kararları ve Özelgeler (Muktezalar), C.2, Yaklaşım Yayınları, s. 2629)
8 Yılmaz, a.g.e., s. 376.
9 Yılmaz, a.g.e., s. 378.
10 Aynı yönde görüş için bknz. Yılmaz, a.g.e., s. 379.
11 SA⁄LAM Erdoğan, Şüpheli Alacak Karşılığı Uygulaması ve Bir Kaç Sorun, Vergi Dünyası Dergisi, HUD Yayını, S. 155, Temmuz 1994, s. 41.
12 Bknz. Bal Ahmet, Şüpheli Alacak Ayrılmasında KDV ve Dahili Tevkifata İlişkin Sorunlar, Vergi Dünyası Dergisi, HUD Yayını, S. 72, Ağustos 1987, Erkan Mehmet, Tahsil Edilemeyen KDV'nin Şüpheli Alacak Müessesesi Açısından Değerlendirilmesi, Vergi Dünyası Dergisi, HUD Yayını, S. 170, Ekim 1995.
13 DO⁄AN, a.g.m., s. 73.
14 Yılmaz, a.g.e., s. 380.
15 Yılmaz, a.g.e., s. 380.
16 Aynı yönde görüşler için bknz. DO⁄AN Hasan, Alacaklarda Amortisman, Değersiz, Şüpheli ve Vazgeçilen Alacaklar (I), Mükellefin Dergisi, Lebib Yalkın Yayınları, Sayı 70, Ekim 1998, s. 74.; Yılmaz, a.g.e., s. 380.
17 Yılmaz, a.g.e., s. 381.
18 HUK Danışma Komisyonu Kararı, T. 28.05.1962, Y. Sıra No: 166, K. Sıra No: 1962/2.
19 Yılmaz, a.g.e., s. 384.
20 Yılmaz Ejder, Hukuk Sözlüğü, Seçkin Kitabevi, Ankara, 1986, s. 279.
21 İpka: kalma, yerinde bırakma, daim kılmak. (Yılmaz, Hukuk S....... s. 343).
22 Danıştay, 4. D., T. 09.03.1976, E. No:1975/2661, K. No: 1976/582 (DO⁄AN, a.g.m., s. 71).
Kaynak:
http://www.altindagymm.com.tr/tr/html/130/Supheli+Alacaklar+
RE: ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ - Ahmet Barlak - 23.11.2018
E- Karşılık Ayrılacak Dönem
Vadesinde ödenmeyen alacaklar, kanuni yollara hangi dönemde başvurulmuş ise o dönemde şüpheli hale geleceğinden, karşılık da söz konusu dönemde ayrılacaktır. Dolayısıyla, alacağın şüpheli hale geldiği dönemde karşılık ayrılmaması durumunda daha sonra karşılık ayrılmasının söz konusu olmayacağını ifade etmek gerekir. Konu ile ilgili, Danıştay Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu’nun E.2006/291, K.2006/334 sayı ve 08.12.2006 tarihli kararında da; karşılığın, alacağın şüpheli hale geldiği dönemde ayrılabileceği belirtilmiştir.
RE: ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ - Ahmet Barlak - 23.11.2018
4- Şüpheli Alacak Karşılığının KDV Karşısındaki Durumu
Uygulamada karşılaşılan ve sıkça sorulan sorulardan biri de karşılığın KDV dahil mi yoksa hariç tutar üzerinden mi ayrılacağıdır.
KDV konusu, Vergi Usul Kanunu’nun 334 No’lu Tebliğinde açıkça belirtilmiştir. Adı geçen Tebliğde KDV’nin ekonomik faaliyetlerin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan ve işletme alacaklarının bir unsurunu teşkil eden ve doğrudan doğruya kredili mal veya hizmet satışlarının ifasından kaynaklanan bir alacak olduğu açıklanmakta ve VUK Madde 323’te yer alan şartların gerçekleşmesi ile birlikte, dönem kayıtlarına girmiş olması ve beyannamede beyan edilmesi koşuluyla KDV dahil tutar için karşılık ayrılabileceği belirtilmektedir.
.
334 SIRA NUMARALI VUK TEBLİĞİ
.
V. KATMA DEĞER VERGİSİ İÇİN ŞÜPHELİ ALACAK KARŞILIĞI AYRILMASI
Bakanlığımıza yansıyan olaylardan, kredili mal veya hizmet satışları üzerinden hesaplanan katma değer vergisinin tahsilinin şüpheli hale geldiği durumda karşılık ayrılıp ayrılamayacağı hususunda tereddüde düşüldüğü görülmüştür.
Vergi Usul Kanununun 323 üncü maddesinde bir alacağın şüpheli alacak olarak değerlendirilmesinde aranılan şartlar gösterilmiştir.
Katma değer vergisi, ekonomik faaliyetlerin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan ve işletmenin alışları sırasında ödediği, işletme alacaklarının bir unsurunu teşkil eden ve doğrudan doğruya mal (veya hizmet) tesliminden (veya ifasından) kaynaklanan bir alacaktır.
Bu itibarla, katma değer vergisinden kaynaklanan alacak için şüpheli alacak karşılığı ayrılabilmesi; yukarıdaki madde hükmünde yer alan şartların mevcut olması, alacağın ilgili dönemin kayıtlarına girmesi ve katma değer vergisi beyannamelerinde beyan edilmesi halinde mümkün olacaktır.
RE: ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ - Ahmet Barlak - 23.11.2018
KARIŞILIKSIZ ÇIKAN ÇEKLER İÇİN NE ZAMAN KARŞILIK AYRILABİLİR.
Karşılıksız Çeklerde Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı
Çekin karşılığının olmaması alacağı sakat hale getirmemekle birlikte yasal sürecin başlamasına neden olmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken husus karşılıksız çek tutarı için dava ve icra takibine başlanmasıdır. Söz konusu alacak için dava ve icra takibine başlanması durumunda karşılık ayrılmasında sakınca bulunmamaktadır. Konuyla ilgili Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından verilen bir özelge de "Karşılıksız çıkan çekin karşılıksız çıktığına ilişkin kaydın yapıldığı dönem itibariyle dava veya icra takibine başlanılması gerekmekte olup, bu dönemde karşılık ayrılmayan alacaklar için müteakip yıllarda karşılık ayrılması mümkün bulunmadığı “bildirilmiştir.
.
T.C.
GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI
İZMİR VERGİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI
Mükellef Hizmetleri Usul Grup Müdürlüğü
Sayı
:
B.07.1.GİB.4.35.18.02-1741-366
28/03/2012
Konu
:
şüpheli alacak
İlgide kayıtlı dilekçenizle, şirketinizin kurumlar vergi mükellefi olduğu bu zamana kadar karşılıksız çıkan çekleriniz için herhangi bir işlem yapmadığı, karşılıksız çıkan çeklere ne zaman karşılık ayrılacağı hususunda Başkanlığımızdan görüş talep edilmektedir.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 323' üncü maddesinde;
"Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla;
1- Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar;
2- Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar; şüpheli alacak sayılır.
Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.
Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder.
Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesabına intikal ettirilir."
hükmü yer almaktadır.
Bu durumda şüpheli alacak nitelik ve miktar itibariyle tahsili şüpheli duruma giren, fakat değersiz hale geldiği kesin olarak bilinemeyen, buna karşın kısmen tahsil olanağı kalmayan alacaklardır.
Buna göre, bir alacağın şüpheli alacak olarak kabul edilip karşılık ayrılabilmesi için Vergi Usul Kanununun 323'üncü maddesinde sayılan şartların gerçekleşmiş olması gerekir.
Yukarıdaki Kanun hükmünden de anlaşılacağı üzere, ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla; dava ve icra safhasında bulunan alacaklarla, yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen boçlu tarafından ödenmemiş olan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar şüpheli alacak sayılmakta, bu şartlardan herhangi birinin mevcut olmaması durumunda ise şüpheli alacak kaydına imkân bulunmamaktadır.
Diğer yandan, şüpheli alacaklar için dava veya icra takibine başlanıldığı yılda karşılık ayrılması gerekmekte olup, şüpheli hale geldiği hesap döneminde karşılık ayrılmayan alacaklar için daha sonraki dönemlerde karşılık ayrılması mümkün olmamaktadır. Bir alacağın dava veya icra safhasında olduğunun kabulü için mahkemeye dava veya icra merciine takip için dilekçe verilmiş olması, ancak gerek mahkemeye gerek icra merciine yapılan başvuruların takip edilmesi gerekmektedir.
Buna göre, karşılıksız çıkan çekin karşılıksız çıktığına ilişkin kaydın yapıldığı dönem itibariyle dava veya icra takibine başlanılması gerekmekte olup, bu dönemde karşılık ayrılmayan alacaklarınız için müteakip yıllarda karşılık ayrılması mümkün bulunmamaktadır.
Bilgi edinilmesini rica ederim.
RE: ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ - Ahmet Barlak - 08.12.2022
Gecikmiş elektrik borcunun fatura üzerine basılması halinde şüpheli alacak karşılığı ayrılabilir mi?
(25.07.2022 tarih ve 55088 sayılı özelge)
Şüpheli alacak karşılığı uygulamasında "yazı ile isteme" herhangi bir şekil şartına veya borcun istenilmesine ilişkin yazıların taahhütlü olarak gönderilmesi şartına bağlanmamakla birlikte, 3.000 (2022 yılı için 4.000 TL) Türk Lirası’nı aşmayan alacaklar bakımından "yazı ile borcun bir defadan fazla istenmiş" olması şartının sağlanması gerekir.
Elektrik bedellerine ilişkin faturaların elektronik ortamda, SMS yoluyla, fatura çıktısının yerinde basılıp veya abonenin tercihine göre mail yoluyla tebliğ edildiği durumda, abonenin daha önceki faturalardan kaynaklanan bir borç bakiyesi varsa sonraki fatura üzerinde bu borcun ayrıca yazılması, Kanun’da aranan “yazı ile bir defadan fazla isteme" şartının gerçekleşmesi için yeterli değildir. Bu durumda söz konusu alacak için şüpheli alacak karşılığı ayrılması mümkün bulunmamaktadır.
RE: ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ - Ahmet Barlak - 08.12.2022
Yazı ile isteme halinde ise, tayin edilen sürede ödenmeyen alacak için ikinci defa yazı çıkarılması gerekir. Buna rağmen ödeme yapılmazsa, alacağın şüpheli alacak haline geldiği kabul edilir. Danıştay 13.’ncü Dairenin 24.01.1978 tarih ve E:1976/3483, K:1978/139 sayılı kararında yazılı istemin, en azından taahhütlü mektup veya noter kanalıyla yapılması gerektiği hükmüne yer verilmiştir.
RE: ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ - Ahmet Barlak - 08.12.2022
Değersiz Ve Şüpheli Alacaklarda Tahsil Edilemeyen Katma Değer Vergisi 01.01.2019 Tarihi İtibariyle İndirim Konusu Yapılabilecek !
6 Nisan 2018 tarihinde yürürlüğe giren 7104 sayılı Kanunla 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunun 29’uncu maddesinin dördüncü fıkrasında yapılan değişiklikle, Değersiz Alacaklar ve Şüpheli alacaklarda daha önce hesaplanan ve beyan edilen ancak tahsil edilemeyen KDV’sine indirim hakkı tanınmıştır.
Yürürlük Tarihi 01.01.2019 dur.
Değersiz Alacaklar,
Vergi Usul Kanununun 322’nci maddesine göre ; Kazai bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre tahsiline artık imkân kalmayan alacaklar değersiz alacaktır. Değersiz alacaklar, bu mahiyete girdikleri tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet kıymetleriyle zarara geçirilerek yok edilirler.
Değersiz hale gelen alacaklara ilişkin hesaplanan ve beyan edilen KDV’nin, alacağın zarar yazıldığı vergilendirme döneminde indirim konusu yapılabileceği;
Şüpheli Alacaklar;
Vergi Usul Kanununun 323’üncü maddesine göre ; Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla;
-Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar;
-Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar; Şüpheli alacak sayılır.
Yukarıda yazılı şüpheli alacaklar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.
Bu karşılığın hangi alacaklara ait olduğu karşılık hesabında gösterilir. Teminatlı alacaklarda bu karşılık teminattan geri kalan miktara inhisar eder.
Şüpheli alacakların sonradan tahsil edilen miktarları tahsil edildikleri dönemde kar-zarar hesabına intikal ettirilir.
Şüpheli alacakların karşılık ayrılmak suretiyle gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınan KDV’nin bu fıkra kapsamında indirim konusu yapılabilmesi için gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde gelir olarak dikkate alınmasının şart olduğu hükme bağlanmıştır.
ÖRNEĞİN : X Ltd.Şti 2019 yılında mal teslimi ve hizmet ifası nedeni ile 500.000 TL+ 90.000.-TL KDV’yi tahsil edememiş ve bu alacak VUK 322’ye göre değersiz alacak haline gelmiştir. Mükellef bu tutar için şüpheli alacak karşılığı ayırmış olabileceği gibi ayırmamış da olabilir.
-Şüpheli alacak karşılığı ayrılmamış ise, 90.000 TL KDV 2019 dönemi içinde KDV Beyannamesinde indirim konusu yapılabilecektir.
-Şüpheli alacak karşılığı ayrılmış ise, gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınan 90.000 TL KDV’nin indirim konusu yapılabilmesi için gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde gelir olarak dikkate alınması gerekecektir. Mükellef bir taraftan 90.000 TL KDV’yi gelir yazarken diğer taraftan bu KDV’yi KDV Beyannamesinde indirim konusu yapabilecektir.
01.03.2019
Kaynak: http://www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)