“FAZLA MESAİ”DE BİLİNMESİ GEREKENLER
1 – Haftalık çalışma süresi ne kadar?
2 – Fazla mesai nasıl hesaplanır?
3 – Yemek ve çay molası çalışma süresinden sayılır mı?
4 – Fazla mesai yapan ne kadar ücret alır?
5 – Fazla mesai yapan işten erken çıkabilir mi?
6 – Fazla sürelerle çalışma ne demek?
7 – Fazla sürelerle çalışan işçi ne kadar ücret alır?
8 – Fazla mesai ücrete dahil midir?
9 – Fazla mesaide sınır var mı?
10 – Fazla mesaisi ödenmeyen işçi ne yapmalı?
İşte ayrıntılar;
Çalışanlar neredeyse bütün günlerini işyerlerinde geçiriyor. Öyle ki, iş arkadaşlıkları evliliklere dönüşüyor. Türkiye 49.1 saat ile haftalık ortama çalışma süresinin en uzun olduğu OECD ülkesi durumunda. Haftalık yasal çalışma süresinin 45 saat olduğu düşünüldüğünde, her çalışanın 4 saat fazla mesai yaptığını söylemek mümkün. Peki, hangi çalışmalar fazla mesai olarak değerlendiriliyor ve fazla mesai ödemeleri nasıl hesaplanıyor?
1 – Haftalık çalışma süresi ne kadar?
45 saattir. Bunun üzerindeki çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir. Ancak bazı istisnalar söz konusu. Örneğin, denkleştirme süresi uygulanan bir işyerinde bu süre boyunca bazı haftalarda 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai sayılmaz.
2 – Fazla mesai nasıl hesaplanır?
İşveren çalışma süresini haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde bölebilir. Yani, işyerinde 5 gün çalışılıyorsa günde 9 saat, 6 gün çalışılıyorsa 7.5 saat çalışılabilir. Sürelerin eşit olması gerekmez. Yani, işveren daha önce işçiden onay aldıysa pazartesi günü 9 saat, salı günü 7 saat, çarşamba günü 10 saat işçiyi çalıştırabilir.
Buradaki tek sınır, günlük çalışma süresinin 11 saati geçmemesi. Haftalık 45 saatin üzerindeki süre fazla mesai sayılır.
3 – Yemek ve çay molası çalışma süresinden sayılır mı?
Her ikisi de çalışma süresinden sayılmaz. İşe
sabah 09.00’da gelip, işten
19.00’da çıkan bir işçi
öğlen 12.00 ila 13.00 arasında öğlen yemeği molası vermişse 9 saat çalışmış demektir. Dolayısıyla, işyerlerinde belirtilen çalışma sürelerinde yemek ve çay molaları ayrıca ifade edilir. Fazla mesai hesabı yapılırken bu süreler düşüldükten sonra çalışma süresinin hesaplanması gerekir.
4 – Fazla mesai yapan ne kadar ücret alır?
Fazla çalışılan her bir saat için saatlik ücretinin yüzde 50’si kadar artırılmış ücret alınır. Asgari ücretli bir çalışan çalıştığı her bir saat fazla mesai için 10.98 TL alır. Bu durumda, haftada 46 saat çalışan bir asgari ücretlinin eline geçen para 1.300 TL yerine 1.312 TL olacaktır.
5 – Fazla mesai yapan işten erken çıkabilir mi?
Fazla mesai yapan işçi yaptığı mesainin ücretini almak yerine serbest zaman kullanmayı da tercih edebilir. Bu durumda, her bir saat fazla çalışma için işçinin 1 saat 30 dakika serbest zaman kullanma hakkı doğar.
6 – Fazla sürelerle çalışma ne demek?
İşçi ile işveren, iş sözleşmesi ile çalışma süresini haftalık çalışma süresinin altında belirleyebilir. Yani, haftalık çalışma süresi 45 saat olmak zorunda değil. 40 saat olarak belirlenen bir sözleşmede işçinin haftada 42 saat çalışması halinde 2 saat fazla mesai sayılır.
7 – Fazla sürelerle çalışan işçi ne kadar ücret alır?
Fazla mesai yapan işçi yüzde 50 zamlı ücret alırken, fazla sürelerle çalışma yapan işçi yüzde 25 zamlı ücret alır. Yani, haftalık çalışma süresinin 40 saat olarak belirlendiği bir iş sözleşmesinde, haftalık çalışma süresi 41 saat olmuşsa, bu durumda yüzde 25 zamlı ödeme yapılır. Aynı durumda haftalık çalışma süresi 46 saate ulaşmışsa, 5 saat için yüzde 25, 1 saat için yüzde 50 zamlı ödeme yapılması gerekir.
8 – Fazla mesai ücrete dahil midir?
İşverenler bazen iş sözleşmesine fazla mesailerin ücrete dahil olduğu yönünde hüküm koymakta.
Ancak bu hüküm bütün çalışanlar için geçerli değildir. Yargıtay’ın bu konuda iki esas kararı var. Birincisi, mesaisini kendisi belirleyebilen çalışanlar için fazla mesainin ücrete dahil olduğu hükmü geçerli kabul edilmekte. Örneğin, bir bankada şube müdürü mesaisini kendi belirleyebilen bir çalışandır.
Ancak aynı banka şubesindeki gişe görevlisi mesaisini kendisi belirleyebilen bir çalışan olmadığı için, bu kişinin yaptığı fazla mesailerin ücrete dahil olduğu iddia edilemez.
İkinci olarak, gişe görevlisinin ücretinin piyasa ücret düzeyinden yüksek belirlenmesi halinde, yıllık 270 saate kadar yapılan fazla mesailerin ücrete dahil olduğu iddia edilebilir. Örneğin, gişe görevlilerinin piyasa ücret düzeyi 2.000 TL iken gişe görevlisine aylık 2.500 TL ücret ödeyen bir banka, bu iddiada bulunabilir.
Bunun dışında, fazla mesailerin ücrete dahil olduğunun iddia edilmesi mümkün değildir. İşveren bu iddiada bulunsa bile mahkeme bunu kabul etmeyecektir.
9 – Fazla mesaide sınır var mı?
Evet, bu süre yılda en fazla 270 saattir. Ancak ne yazık ki, yargı kararları ile gelinen nokta, işçiye yıllık 270 saatin üzerinde fazla mesai yaptırılmış ise bu sürelerin ücretinin ödenmesidir. Böyle bir durumda, işçi iş sözleşmesini feshetme hakkına sahip.
10 – Fazla mesaisi ödenmeyen işçi ne yapmalı?
Çalışanlar bu durumda ALO 170 hattını kullanmalı. Bu şikayet sonrası işyerinde konuyla ilgili teftiş yapılıyor ve fazla mesai süreleri belirlenerek çalışanlara yapılacak ödeme hesaplanıyor.
Çalışan fazla mesaisi ödenmiyorsa iş sözleşmesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatına da hak kazanabilmesi söz konusu. Bunun için işçinin fazla mesai yaptığını ispatlaması şart. Fazla mesai alacağı için zamanaşımı süresi 5 yıldır.
Cem Kılıç
Milliyet
