|
CİRO PRİMİ OLARAK ADLANDIRILAN ÖDEMELERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
CİRO PRİMİ OLARAK ADLANDIRILAN ÖDEMELERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
CİRO PRİMİ OLARAK ADLANDIRILAN ÖDEMELERİN MUHASEBE KAYDI
Belirli dönem veya şartların gerçekleşmesi ile satış primi, hasılat primi, yıl sonu iskontosu olarak düzenlenen ve genellikle ciro primi olarak adlandırılan ödemeler için alt ticari birimin ana satıcı ticari birime düzenleyeceği faturaya ilişkin olarak yapacağı muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
320- SATICILAR XXX
veya
100- KASA XXX
602- DİĞER GELİRLER XXX
391- HESAPLANAN KDV. XXX
Prime ilişkin hizmet faturası
–––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––
Alt ticari birimin ana satıcı ticari birime düzenleyeceği faturaya ilişkin olarak ana satıcı ticari birimin yapacağı muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
760- PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ XXX
(7/A seçeneğine göre)
191- İNDİRİLECEK KDV. XXX
120- ALICILAR XXX
veya
100- KASA XXX
Hizmet faturası ödemesi
–––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––
Ciro primi olarak adlandırılan ödemelerin ana satıcı ticari birim tarafından mal karşılığı yapılması halinde alt ticari birimin kendi düzenleyeceği faturaya ve ana satıcı ticari birim tarafından düzenlenen faturaya ilişkin olarak yapacağı muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır. Ana satıcı firmanın düzenleyeceği faturada belirtilen malın emsal bedelinin alt ticari birim tarafından düzenlenen hizmet faturasındaki tutara eşit olduğu kabul edilmiştir.
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
153- TİCARİ MALLAR XXX
191- İNDİRİLECEK KDV. XXX
602[EC1] - DİĞER GELİRLER XXX
391-HESAPLANAN KDV. XXX
Prime ilişkin hizmet faturası ve hizmet karşılığı mal alımı
–––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––
Ciro primi olarak adlandırılan ödemelerin ana satıcı ticari birim tarafından mal karşılığı yapılması halinde ana satıcı ticari birimin alt ticari birimden aldığı ve aynı zamanda kendisinin düzenleyeceği faturaya ilişkin olarak yapacağı muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
760- PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ XXX
(7/A seçeneğine göre)
191- İNDİRİLECEK KDV. XXX
600- YURT İÇİ SATIŞLAR XXX
391- HESAPLANAN KDV. XXX
Hizmet faturasının mal karşılığı ödenmesi
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
621- SATILAN TİCARİ MALIN MALİYETİ XXX
153- TİCARİ MALLAR
[EC1]HİZMET FATURASI KARŞILIĞI MAL ALIMI İLE İKİ KAYIT BİRLEŞTİRİLMİŞTİR . KAYDIN AŞAĞIDAKİ GİBİ YAPILMASI KANAATİMCE DAHA ANLAŞILIR OLACAKTIR.
------------------------------------------/ /2008--------------------------------------
153- TİCARİ MALLAR
191- İNDİRİLECEK KDV
320- A FİRMASI
MALIN …….. NOLU FATURA İLE ALINMASI
-------------------------------------------/ /2008--------------------------------------
320- A FİRMASI
391- HESAPLANAN KDV.
602- DİĞER GELİRLER
KARŞILIĞINDA HİZMET FATURASI KESİLMESİ
------------------------------------------/ /2008--------------------------------
CİRO PRİMİ OLARAK ADLANDIRILAN ÖDEMELERİN TİCARİ KAZANÇ VE KDV. AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE MUHASEBE KAYITLARI
I- GİRİŞ
Ticari birimler ürettikleri ve sattıkları mal ve hizmetlerin dağıtım ve pazarlama ağını genişletmek, bunlara olan talebi artırmak amacıyla mal ve hizmetlerinin satışını yapan alt ticari birimlere belirli şartlar dahilinde nakit veya mal karşılığı ödemelerde bulunmaktadırlar. Belli bir dönem sonunda ya da belli bir ciro aşıldığında satış primi, hasılat primi, yıl sonu iskontosu gibi adlarla yapılan ve daha çok ciro primi olarak adlandırılan ödemeler satışı yapılan mal ve hizmetin maliyetinde her hangi bir indirim oluşturmamakta, mal ve hizmetleri satan alt ticari birimlere ek finansman imkanı sağlamaktadır. Makalemizde ciro primi olarak adlandırılan ödemelerin ticari kazanç ve katma değer vergisi açısından değerlendirilmesi yapılarak muhasebe kayıtlarına yer verilecektir.
II- TİCARİ KAZANÇ VE KDV. AÇISINDAN CİRO PRİMİ ÖDEMELERİ
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu (GVK.)’nun 37′nci maddesinde ticari kazancın tarifi yapılmıştır. Söz konusu madde hükmüne göre her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar ticari kazançtır. Aynı Kanunun 38′inci maddesinde de bilanço esasına göre ticari kazancın, teşebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki müspet fark olduğu, bu dönem zarfında işletmeye ilave olunan değerlerin bu farktan indirileceği, işletmeden çekilen değerlerin ise farka ilave olunacağı ve ticari kazancın bu suretle tespit edilmesi sırasında 213 sayılı Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümleri ile bu Kanunun 40 ve 41′inci maddeleri hükümlerine uyulacağı belirtilmiştir.
5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK.)’nun 13′üncü maddesinde, safi kurum kazancının tespitinde 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun ticari kazanç hakkındaki hükümlerinin uygulanacağı ifade edilmiştir.
GVK.’nun 40′ıncı maddesinde indirilecek giderler 41′inci maddesinde ise gider kabul edilmeyen ödemeler bentler halinde belirtilmiş ve yine KVK.’nun 14′üncü maddesinde kurum kazancının tespitinde indirilecek giderler 15′inci maddesinde ise kabul edilmeyen indirimler açıklanmıştır. GVK.’nun 40/1′inci maddesinde ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderlerin safi kazancın tespit edilmesinde indirim olarak dikkate alınacağı hüküm altına alınmıştır.
Ticari faaliyetin nelerden ibaret olduğu GVK.’nda kısmen belirtilmiş ancak ayrıntıya inilmemiştir. Buna göre belirli bir organizasyon dahilinde ve sürekli olarak yapılan işler ticaridir. Ayrıca Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Kanunlarında tanımlanan ticari şirketler bünyesinde yapılan işlemler geçicide olsa ticari olup, gelir veya gider olarak dönem kazancını etkilemektedir. Dolayısıyla ticari birimler arasında yapılan ciro primi ödemeleri de ticari kazancın bir unsuru olup bir tarafın geliri diğer tarafın gideri mahiyetinde olacaktır.
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu (KDVK.)’nun 1′inci maddesinde Türkiye’de Ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetlerin katma değer vergisine tabi olduğu belirtilmiş, 4′üncü maddesinde ise hizmetin teslim veya teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemler olduğu bu işlemlerin bir şeyi yapmak, işlemek, meydana getirmek, imal etmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, hazırlamak, değerlendirmek, kiralamak, bir şeyi yapmamayı taahhüt etmek gibi şekillerde gerçekleşebileceği belirtilerek bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde bunların her birinin ayrı işlem olacağı ve hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı ayrı vergilendirileceği belirtilmiştir. 24′üncü maddenin © bendinde de vade farkı, fiyat farkı, faiz, prim gibi çeşitli gelirler ile servis ve benzeri adlar altında sağlanan her türlü menfaat, hizmet ve değerlerin matraha dahil olduğu belirtilmiş 25′inci maddenin (a) bendinde ise teslim ve hizmet işlemlerinde fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen ticari teamüllere uygun miktardaki iskontoların matraha dahil olmayacağı hüküm altına alınmıştır.
İskonto uygulamasına ilişkin olarak 31/12/1987 tarih ve 19681 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 26 seri no.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliğinin L bölümünde yapılan açıklamalarda;
“1- Fatura ve Benzeri Belgelerde Ayrıca Gösterilen İskontolarda Durum:
Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 25/a maddesinde, teslim ve hizmet işlemlerine ilişkin olarak düzenlenen fatura ve vesikalarda gösterilen ticari teamüllere uygun miktardaki iskontoların, katma değer vergisi matrahına dahil olmayacağı hükme bağlanmıştır.
Buna göre; malın teslimine ve hizmetin yapılmasına ilişkin olarak düzenlenecek faturalarda, ticari teamüllere uygun olarak ayrıca gösterilen iskontolar, katma değer vergisi matrahına dahil olmayacaktır. Diğer bir anlatımla faturanın düzenlenmesini gerekli kılan işlem ve bu işleme bağlı olarak yapılan iskontonun aynı faturada yeralması şartına bağlı olarak iskonto, katma değer vergisi matrahına dahil edilmeyecektir.
2- Fatura ve Benzeri Belgelerde Ayrıca Gösterilmeyip, Yıl Sonlarında, Belli Bir Dönem Sonunda ya da Belli Bir Ciro Aşıldığında Ödenen İskontolarda Durum:
Fatura ve benzeri belgelerde ayrıca gösterilmeyip, yıl sonlarında, belli bir dönem sonunda ya da belli bir ciro aşıldığında (satış primi, hasılat primi, yıl sonu iskontosu gibi adlarla) yapılan ödemeler ise katma değer vergisine tabi olacaktır. Zira, bu tür bir iskonto doğrudan satılan malla ilgili değildir. Burada söz konusu olan iskonto, firmanın yaptığı ek bir çalışmanın ya da çabanın sonucu olarak doğmaktadır. Dolayısıyla, yapılan iş, ana firmaya karşı verilen bir hizmettir. Çünkü, ana firma ile satıcı firma arasında düzenlenen sözleşmeye göre (yazılı veya sözlü), satıcı firma sözleşmenin hükümlerine uygun belli bir çabayı göstermiştir ki (belli bir hizmeti vermiştir ki) ek ödemeye (iskontoya) hak kazanmıştır.
Bu nedenle, yukarıda belirtilen şekilde uygulanan ve Katma Değer Vergisi Kanununun 4′üncü maddesi çerçevesinde ‘hizmet’ kapsamına giren bu işlemlere ait iskontolar, aynı Kanunun 1/1′inci maddesi uyarınca vergiye tabi tutulacaktır.” Şeklinde belirleme yapılmıştır.
Dolayısıyla ilk satış faturasında iskonto olarak gösterilmeyip, belirli dönem veya şartların gerçekleşmesi ile satış primi, hasılat primi, yıl sonu iskontosu şeklinde yapılan ve ciro primi olarak adlandırılan ödemeler hizmet şeklinde ticari kazancın bir unsuru olarak dikkate alınacak ve katma değer vergisine tabi olacaktır. Ciro primi olarak adlandırılan ödemeler için sözleşme yapılması şart olmayıp ancak yapılan ödemelerin fatura karşılığı ve ticari teamüllere uygun olarak yapılması gerekmektedir. Ciro primi ödemeleri nakit olarak yapılabileceği gibi mal karşılığında da yapılabilir. Ciro primi için alt ticari birim tarafından düzenlenecek hizmet faturası kendisinin geliri ana ticari birimin ise gideri mahiyetinde olacaktır.
III- CİRO PRİMİ OLARAK ADLANDIRILAN ÖDEMELERİN MUHASEBE KAYDI
Belirli dönem veya şartların gerçekleşmesi ile satış primi, hasılat primi, yıl sonu iskontosu olarak düzenlenen ve genellikle ciro primi olarak adlandırılan ödemeler için alt ticari birimin ana satıcı ticari birime düzenleyeceği faturaya ilişkin olarak yapacağı muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
320- SATICILAR XXX
veya
100- KASA XXX
602- DİĞER GELİRLER XXX
391- HESAPLANAN KDV. XXX
Prime ilişkin hizmet faturası
–––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––
Alt ticari birimin ana satıcı ticari birime düzenleyeceği faturaya ilişkin olarak ana satıcı ticari birimin yapacağı muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
760- PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ XXX
(7/A seçeneğine göre)
191- İNDİRİLECEK KDV. XXX
120- ALICILAR XXX
veya
100- KASA XXX
Hizmet faturası ödemesi
–––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––
Ciro primi olarak adlandırılan ödemelerin ana satıcı ticari birim tarafından mal karşılığı yapılması halinde alt ticari birimin kendi düzenleyeceği faturaya ve ana satıcı ticari birim tarafından düzenlenen faturaya ilişkin olarak yapacağı muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır. Ana satıcı firmanın düzenleyeceği faturada belirtilen malın emsal bedelinin alt ticari birim tarafından düzenlenen hizmet faturasındaki tutara eşit olduğu kabul edilmiştir.
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
153- TİCARİ MALLAR XXX
191- İNDİRİLECEK KDV. XXX
602- DİĞER GELİRLER XXX
391-HESAPLANAN KDV. XXX
Prime ilişkin hizmet faturası ve hizmet karşılığı mal alımı
–––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––
Ciro primi olarak adlandırılan ödemelerin ana satıcı ticari birim tarafından mal karşılığı yapılması halinde ana satıcı ticari birimin alt ticari birimden aldığı ve aynı zamanda kendisinin düzenleyeceği faturaya ilişkin olarak yapacağı muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır.
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
760- PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ XXX
(7/A seçeneğine göre)
191- İNDİRİLECEK KDV. XXX
600- YURT İÇİ SATIŞLAR XXX
391- HESAPLANAN KDV. XXX
Hizmet faturasının mal karşılığı ödenmesi
––––––––––––––––––––––––––– / –––––––––––––––––––––––––––––––
621- SATILAN TİCARİ MALIN MALİYETİ XXX
153- TİCARİ MALLAR XXX
–––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––
IV- SONUÇ
Ana ticari birimler alt ticari birimlerin kendilerinden daha fazla mal veya hizmet alımlarını teşvik etmek amacıyla belirli ciroların veya mal satış miktarının aşılması şartıyla kendilerine nakit veya mal karşılığı ödemelerde bulunmaktadırlar. Yapılan ödemeler alt ticari birim için gelir mahiyetinde olduğundan ana ticari birimden satın alınan mal veya hizmetin maliyetinde her hangi bir ucuzluk olmamakta, sadece alt ticari birime finansman imkânı sağlamaktadır. Ciro primi ödemelerinin mal karşılığı yapılması halinde ana satıcı ticari birim tarafından da malın emsal bedeline göre satış faturasının düzenlenmesi gerekmektedir. Ciro primi ödemeleri için önceden sözleşme yapılması şart olmayıp fatura düzenlenmesi yeterlidir. Düzenlenecek faturalara ilişkin yapılacak ödemelerin ticari teamüllere uygun olarak yapılması gerekmektedir. Sırf ana ticari firmanın vergi yükünü azaltmak amacıyla düzenlenecek faturaların kaçakçılık suçunu oluşturan unsurlar açısından ve yine ticari teamüllere uygun olmayan tutarlardaki ciro primi ödemelerinin vergi kanunları açısından eleştiri konusu olacağı hususlarının unutulmaması gerekmektedir.
Cemali OKTAY
Maliye Bakanlığı
Gelirler Kontrolörü
|
CİRO PRİMİ OLARAK ADLANDIRILAN ÖDEMELERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
