DEFTER TUTMA BAKIMINDAN TÜCCARLARDA SINIF DEĞİŞTİRME ESASLARI
GİRİŞ:
2007 Yılının son günlerine geldiğimiz bugünlerde önemli olduğuna inandığımız, V.U.K.nun 176. maddesine göre işletme hesabı esasına göre defter tutmakta olan II. sınıf tüccarların, V.U.K.nun 177. maddesi uyarınca alım, satım ve iş hasılatları bakımından tayin olunan tutarları aşanların 2008 yılında I. sınıf tüccar sayılmaları ve bilanço usulüne göre defter tutmaları mecburiyetlerinin başlamasına ilişkin usul ve esaslar ile hadlerin belirlenmesine ilişkin örnek çalışmalar, İdarece sınıf değiştirme ile ilgili olarak yayınlanmış bulunan genel tebliğ, özelge ile bu konuda Danıştay tarafından verilmiş bulunan kararlar hakkında değerli meslektaşlarımızın bilgilendirilmesi yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
A- DEFTER TUTMA BAKIMINDAN TÜCCARLAR :
Vergi Usul Kanununun 176.maddesine göre; tüccarlar, defter tutma bakımından iki sınıfa ayrılmakta olup, bilanço esasına göre defter tutanlar I.sınıf tüccarlar, işletme hesabı esasına göre defter tutanlar ise II. Sınıf tüccar olarak sayılmaktadırlar.
B.1-) BİRİNCİ SINIF TÜCCARLAR:
2009 A AİT TEBLİĞ YAYIMLANMAMIŞTIR ANCAK YENİDEN DEĞERLEME ORANINDA ARTTIRILIYOR .
Vergi Usul Kanunun 177. maddesine göre aşağıda yazılı tüccarlar, I. sınıfa dahildirler:
1. Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı (2008 yılı için 107.000.-YTL) lirayı veya satışlarının tutarı (2008 yılı için 150.000.- YTL) lirayı aşanlar.
2. Birinci bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşıp da bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatı (2008 yılı için 60.000.- YTL) lirayı aşanlar.
3. 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı (2008 yılı için 107.000.- YTL.) lirayı aşanlar. ( BURADA : HİZMET İŞİNİN 5 KATI İLE ALIM SATIM İŞİNİN TOPLAMI ALINIYOR 1 NUMARALIDAKİ HADDİ % 20 ORANINDA GEÇERSE.YADA 2 YIL% ARTIŞ TOPLAMI % 20 Yİ GEÇERSE BİLANÇOYA GEÇİYOR )
4. Her türlü ticaret şirketleri (Adi şirketler iştigal nevileri yukarıdaki bentlerden hangisine giriyorsa o bent hükmüne tabidir.);
5. Kurumlar Vergisine tabi olan diğer tüzel kişiler (Bunlardan işlerinin icabı bilanço esasına göre defter tutmalarına imkan veya lüzum görülmeyenlerin, işletme hesabına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilir.);
6. İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler.
2009 A AİT TEBLİĞ YAYIMLANMAMIŞTIR .
Bilindiği üzere, her yılın son ayında bir sonraki takvim yılında uygulanacak bilanço hesabı esasına göre defter tutma hadleri ve miktarları Bakanlar Kurulu tarafından tespit edilerek resmi gazetede yayımlanmak suretiyle yürürlüğe girmektedir. 2008 yılı içinde uygulanacak had ve miktarları belirleyen 378 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği 26.12.2007 tarih ve 26738 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 2008 yılı için Tebliğde yer alan hadler ve rakamlar üzerinden örnek çalışmalar yapılmıştır.
Tebliğde, V.U.K.nun 177.maddesinde yer alan ve 01.01.2008 tarihinden geçerli olmak üzere uygulanacak had ve miktarlar aşağıda yazılı olduğu şekilde tespit edilmiştir.
VERGİ USUL KANUNUNDA YER ALAN VE 01/01/2008 TARİHİNDEN GEÇERLİ OLMAK ÜZERE UYGULANACAK OLAN HAD VE MİKTARLAR
MADDE NO KONUSU 2008 Yılında
Uygulanacak Miktar (YTL)
MADDE 177- Bilanço hesabı esasına göre defter tutma hadleri
1-Yıllık;
- Alış tutarı 107.000
-Satış tutarı 150.000
2- Yıllık gayrisafi iş hasılatı 60.000
3- İş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 107.000
B.2-) İKİNCİ SINIF TÜCCARLAR:
Vergi Usul Kanunun 178. maddesine göre aşağıda yazılı tüccarlar, II. sınıfa dahildirler:
1. 177. maddede yazılı olanların dışında kalanlar;
2. Kurumlar Vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilenler.
Yeniden işe başlayan tüccarlar yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar II. sınıf tüccarlar gibi hareket edebilirler.
C- SINIF DEĞİŞTİRME :
C.1-) 1. Sınıftan II. Sınıfa geçiş şartları:
Vergi Usul Kanununun 179/a. maddesine göre; (I)'inciden (II)'inciye geçiş: İş hacmi bakımından I. sınıfa dahil olan tüccarların durumları aşağıdaki şartlara uyduğu takdirde, bunlar, bu şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak, II. sınıfa geçebilirler:
1. Bir hesap döneminin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlerden % 20'yi aşan bir nispette düşük olursa, veya;
2. Arka arkaya üç dönemin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlere nazaran % 20'ye kadar bir düşüklük gösterirse.
C.2-) II. Sınıftan I. Sınıfa Geçiş Şartları:
Vergi Usul Kanununun 180/b. maddesine göre; (II)'inciden (I)'inciye geçiş: İş hacmi bakımından II. sınıfa dahil tüccarların durumları aşağıda yazılı şartlara uyduğu takdirde bunlar bu şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlıyarak I. sınıfa geçerler.
1. Bir hesap döneminin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlerden % 20'yi aşan bir nispette fazla olursa, veya;
2. Arka arkaya 2 dönemin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlere nazaran % 20'ye kadar bir fazlalık gösterirse ( 2 DÖNEM % FAZLALIĞI TOPLANARAK % 20 Yİ GEÇMESİ GEREKİYOR . 1. YIL % 10 , 2. YIL % 9 GEÇMİŞSE YİNE BİLANÇOYA GEÇMİYOR.)
C.3-) SINIF DEĞİŞTİRME İLE İLGİLİ ÖRNEKLER:
378 Sıra No.lu Tebliğden de anlaşılacağı üzere; Vergi Usul Kanunun 177. maddesine göre Bilanço Esasına göre 2008 yılına ait defter tutma hadleri ve uygulanacak miktarlar yukarıda belirtildiği şekilde yeniden belirlenmiştir.
İşletme Hesabı esasına göre defter tutmakta olan II. sınıf tüccarların, Bilanço esasına göre defter tutma mecburiyetlerinin başlayıp başlamadıklarının nasıl tespit edileceği ve bu zorunluluğun ne zaman başlayacağının tayin edilebilmesi için, öncelikle bunların 2007 yılında yapmış oldukları yıllık alım tutarları ile satışlar tutarının, yıllık gayri safi iş hasılatı tutarının veya alım, satım ve hizmet işinin birlikte yapılması halinde bu tutarların ayrı ayrı bilinmesi gerekmektedir.
ÖRNEK-1:
2007 yılında işe başlayan ve tuhafiyecilik faaliyetinde bulunan ve işletme hesabına göre defter tutmakta olan bir mükellefin 2007 yılındaki mal alımları tutarının 122.000.-YTL. satışlar tutarının 170.000.-YTL. olduğu varsayımıyla 2008 yılında hangi usulde defterin tutulacağı ile ilgili olarak hadlerin tayin edilmesi ve karşılaştırma yapılması:
Mal alımlarına göre hesaplamalar:
1.Hesaplama Şekli:
2007 yılı mal alımları : 2008 yılı haddi Haddi aşan tutar
122.000.-YTL – 107.000.-YTL = 15.000.-YTL.
15.000.-YTL / 107.000.-YTL = 0,14
Mal alım tutarı belirlenen haddi aşmasına rağmen %20’nin altında kaldığından işletme hesabı esasına göre defter tutmaya devam edecektir.
2.Hesaplama Şekli:
107.000.-YTL x %1.20 = 128.400.-YTL. 2007 yılında mal alımlarının tutarı bu tutarın altında kaldığından işletme hesabı esasına göre defter tutmaya devam edecektir.
Mal satışlarına göre hesaplamalar:
1.Hesaplama Şekli:
2007 yılı mal satışları: 2008 yılı haddi Haddi aşan tutar
170.000.-YTL – 150.000.-YTL. = 20.000.-YTL.
20.000.-YTL / 150.000.-YTL. = 0,13
Mal satışları tutarı belirlenen haddi aşmasına rağmen %20’nin altında kaldığından işletme hesabı esasına göre defter tutmaya devam edecektir.
2.Hesaplama Şekli:
150.000.-YTL x %1.20 = 180.000.-YTL. 2007 yılında mal satışlarının tutarı bu tutarın altında kaldığından işletme hesabı esasına göre defter tutmaya devam edecektir.
İki türlü yapılan hesaplama şekline göre bu mükellefin 2007 yılı alım ve satış tutarları 2008 yılı için belirlenen hadleri aştığı halde, aşan tutarlar %20’nin altında kaldığından 2008 yılında da işletme hesabı esasına göre defter tutmaya devam edecektir.
ÖRNEK-2:
Elbise imalatı ve alım satımı ile uğraşan ve 2006 –2007 yıllarında işletme hesabı esasına göre defter tutan gerçek usulde gelir vergisi mükellefinin, 2006 yılı toplam alışları tutarı 116.000.-YTL ve satışları tutarı 125.000.-YTL’dir . Mükellefin 2007 yılı sonunda alışları toplamı 125.000.-YTL, satışları toplamı ise 140.000.-YTL olarak gerçekleşmiştir.
2006 yılı alış tutarı= 116.000.-YTL.- 2007 yılı haddi= 100.000.-YTL= Aşan tutar=16.000.-YTL. 16.000.-YTL /100.000.-YTL = % 16
2007 yılı alış tutarı= 125.000.-YTL - 2008 yılı haddi= 107.000.-YTL. = Aşan tutar= 18.000.-YTL.
18.000.-YTL / 107.000.-YTL = %17
Bu durumda mükellef 2006 ve 2007 yıllarında arka arkaya iki yılın alışları toplamı 213 sayılı VUK’un 177. maddesinin 1. bendindeki alış tutarına ilişkin hadleri % 20’ye kadar (2006’da % 16, 2007’de % 17 olmak üzere toplam %33) toplamı aştığı için 2008 hesap dönemi başından itibaren bilanço esasında defter tutmaya başlayacaktır.
ÖRNEK-3:
2006 yılında işe başlayan ve oto yedek parça faaliyetinde bulunan ve hadleri aşmadığından 2007 yılında da işletme hesabına göre defter tutmakta olan bir mükellefin 2006 yılındaki mal alımları tutarının 110.000.-YTL. satışlar tutarının 150.000.-YTL. olduğu, 2007 yılındaki mal alımları tutarının 117.000.-YTL. satışlar tutarının 175.000.-YTL. olduğu varsayımıyla 2008 yılında hangi usulde defterin tutulacağı ile ilgili olarak hadlerin tayin edilmesi ve karşılaştırma yapılması:
2006 yılı mal alımları : 2007 yılı haddi Haddi aşan tutar
110.000.-YTL – 100.000.-YTL = 10.000.- YTL.
10.000.-YTL / 100.000.-YTL = 0,10
2007 yılı mal alımları : 2008 yılı haddi Haddi aşan tutar
117.000.-YTL – 107.000.-YTL = 10.000.-YTL.
10.000.-YTL / 107.000.-YTL = 0,09
2006 ve 2007 yılı Mal alımlarına göre haddi aşan % toplamı = 0,19
2006 yılı mal satışları: 2007 yılı haddi Haddi aşan tutar
150.000.-YTL – 140.000.-YTL. = 10 .000.-YTL.
10.000.-YTL / 140.000.-YTL. = 0,07
2007 yılı mal satışları: 2008 yılı haddi Haddi aşan tutar
175.000.-YTL – 150.000.-YTL. = 25.000.-YTL.
25.000.-YTL / 150.000.-YTL. = 0,17
2006 ve 2007 yılı Mal satışlarına göre haddi aşan % toplamı = 0,24
Bu mükellefin arka arkaya 2006 ve 2007 yılı alımları %20’yi aşmadığı halde, satış %’leri 2006 ve 2007 yılı için belirlenen hadlerin %20’sini aştığından bu işyeri 2008 yılında bilanço esasına göre defter tutmak zorundadır.
ÖRNEK-4:
Kırtasiyecilik faaliyetinin yanı sıra spor-toto, sayısal loto ve milli piyango bayiliği faaliyetinde de bulunan ve işletme hesabına göre defter tutmakta olan bir mükellefin 2007 yılındaki mal alımları tutarının 75.000.-YTL. satışlar tutarının 90.000.-YTL. bayiliklerden dolayı da 20.000.-YTL. komisyon geliri olduğu varsayımıyla 2008 yılında hangi usulde defterin tutulacağı ile ilgili olarak hadlerin tayin edilmesi ve karşılaştırma yapılması:
2007 yılı mal satışları: 90.000.-YTL.
2007 yılı iş hasılatı:
20.000.-YTL. x 5 katı= 100.000.-YTL
Mal satışı+hasılat toplamı= 190.000.-YTL
2008 yılı haddi / 107.000.-YTL
Haddi aşan tutar 83.000.-YTL.
Haddi aşan % 0.78
Bu mükellefin 2007 yılı iş hasılatının 5 katı ile satış tutarlarının toplamı 2008 yılı için belirlenen hadleri aşmakta ve aşan tutar %20’nin üstünde olduğundan bu mükellef 2008 yılında bilanço esasına göre defter tutmak zorundadır.
C.4-) SINIF DEĞİŞTİRME İLE İLGİLİ DANIŞTAY KARARLARI:
Danıştay Üçüncü Daire
Tarih 17.11.1994
Esas No 1994/1411
Karar No 1994/3759
Defter tutma hadleri ile ilgili olarak her ilan edilen alış ve satış tutarlarının ne şekilde ve hangi yıl itibariyle göz önüne alınacağı hk.
İstemin Özeti: Uyuşmazlığın çözümü; 1990 takvim yılındaki mal alış ve satış tutan Kanun'daki hadleri aşmakla birlikte, 1991 takvim yılında tutulacak defterlerin tayinini öngören 20.12.1990 Gün ve 90/1281 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararında yayımlanan hadleri aşmayan davacının 1991 takvim yılında bilanço esasına göre mi yoksa işletme hesabı esasına göre mi defter tutması gerektiği hususunun belirlenmesine bağlı bulunmaktadır.
Karar: 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu'nun 180. maddesinin (b) fıkrasında; iş hacmi bakımından II. sınıfa dahil tüccarların bir hesap döneminin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlerden % 20'yi aşan bir nispette fazla olursa, bunların bu şartın tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak 1. sınıfa geçecekleri öngörülmüştür. Aynı Kanun'un 177. maddesinin 3239 Sayılı Kanun'la değişik 1. bendinde satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı 100.000.000 lirayı veya satışlarının tutarı 120.000.000. lirayı aşanların 1. sınıfa dahil olacakları açıklanmış olup bentte yazılı bu tutarlar daha sonra 27.12.1989 Gün ve 89/14921 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile alımlar 200.000.000 liraya, satışlar 240.000.000. liraya, 20.12.1990 Gün ve 90/1281 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile de alımlar 300.000.000. liraya, satışlar 360.000.000 liraya çıkarılmış bulunmaktadır. Söz konusu kararnamelerden 89/14921 Sayılı •Kararname ile tespit edilen 200.000.000. liralık yıllık alım tutarının 1990 takvim yıllında 90/1281 Sayılı Kararname ile tespit edilen, 300.000.000. liralık yıllık alım tutarının da 1991 takvim yılında tutulacak defterlerin tayininde nazara alınacağı açık bir şekilde belirtilmiştir. Olayda davacının 1991 takvim yılında hangi esasa göre defter tutacağının tayini uyuşmazlık konusu olduğundan, bu belirlemede 1990 takvim yılında tutulacak defterlerin tayininde esas alınacak tutarı öngören 89/14921 Sayılı Kararnamenin değil, 1991 takvim yılında tutulacak defterlerin tayininde esas alınacak tutarları öngören 90/1281 Sayılı Kararnamenin uygulanması gerekmektedir. Bu durumda davacının 1990 yılındaki 241.980.786. liralık alış 269.088.591 liralık satış tutarı bu kararnamede öngörülen 300.000.000 liralık alış ve 360.000.000 liralık satış tutarını aşmadığından 1991 takvim yılında işletme asasına göre defter tutmaya devam etmesi gerektiği anlaşıldığından Vergi Mahkemesi kararının vergi aslı ve buna bağlı kusur cezası ile fon kesintisine ilişkin hüküm fıkralarını onayan Samsun Bölge idare Mahkemesi kararında hukuka uyarlık görülmemiştir.
Açıklanan nedenlerle Danıştay Başsavcısı tarafından yapılan temyiz isteminin kabulü ile Samsun Bölge İdare Mahkemesinin 9.5.1994 Gün ve E: 1994/4, K:1994/63 Sayılı Kararının, 2577 Sayılı idari Yargılama Usulü Kanunu'nun 51. maddesi uyarınca Kanun yararına ve hükmün hukuki sonuçlarına etkili olmamak üzere bozulmasına,
C.5-) SINIF DEĞİŞTİRME İLE İLGİLİ ÖZELGELER:
T.C.
MALİYE BAKANLIĞI
Gelirler Genel Müdürlüğü
Özelgesi
TARİH:17.03.1997
SAYI:B.07.0.GEL.0.29/2906-177-502/l0946
KONU:Şarküteri işletmeciliği ve sayısal loto aboneliği hizmeti yapan mükellefin defter tutma bakımından hangi sınıfa girdiğinin tespiti hk.
İZMİR VALİLİĞİ
(Defterdarlık
enetim Koordinasyon ve Usul Gelir Müdürlüğüne)
İLGİ : 14.2.1997 gün ve B.07.4.DEF.O.35.14/1741-3782 sayılı yazınız.
İlgide kayıtlı yazınız ekinde alınan ..... ait dilekçenin incelenmesinden, İliniz Şirinyer Vergi Dairesi Müdürlüğünde Şarküteri işletmeciliğinden dolayı mükellefiyeti bulunan adı geçenin bu faaliyetinin yanında sayısal loto aboneliği hizmeti de yapmakta olduğu, bu abonelik hizmetinin belirli komisyon karşılığında yapıldığı, mükellefin sayısal lotodan dolayı ortalama cirosunun yaklaşık 15-16 milyar olduğundan bahisle, sınıf tayininde sayısal lotodan sağlanan cironun tamamının mı yoksa komisyonun mu esas alınacağı hususunun sorulduğu anlaşılmış olup, konuya ilişkin açıklama aşağıda yapılmıştır.
Bilindiği üzere, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesinde, birinci sınıf tüccarların kimler olduğu 6 bent halinde sayılmakta, 3 numaralı bendinde, "1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 5.200.000.000 lirayı aşanlar... I nci sınıfa dahildirler." hükmü yer almaktadır.
Buna göre, sõz konusu mükellefçe şarkütericilik faaliyeti ile sayısal Loto abonelik hizmetleri birlikte yapıldığından bu mükellef için 177 nci maddenin 3 numaralı bent hükmüne göre işlem yapılması gerekmektedir.
Bu durumda, sayısal loto aboneliği hizmetinden dolayı alınan komisyon miktarının gayri safi iş hasılatı kabul edilmesi ve bu hasılatın beş katı ile şarküteri işletmesine ilişkin yıllık satış tutarı toplamının 5.200.000.000 lirayı aşması halinde söz konusu mükellefin bilanço esasına göre defter tutması gerekecektir.
C.6-) SINIF DEĞİŞTİRME İLE İLGİLİ VERGİ DAİRESİNİN BİR YAZISI:
T.C..GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI- İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı(……….Vergi Dairesi Müdürlüğü)
Mükellefin Adı Soyadı ve Adresi
Dairemizin……….vergi kimlik numarasında (Oto Yedek Parça Satış Yeri” faaliyetinden dolayı gerçek usulde gelir vergisi mükellefi bulunmaktasınız.
Bu faaliyetinizle ilgili olarak 2005 ve 2006 yılları için vermiş bulunduğunuz yıllık gelir vergisi beyannamesi işletme hesabı özetleriniz aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Bilindiği gibi 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 177. maddesinin (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı hadleri aşanlar ile 180.nci maddesinde iş hacmi bakımından ikinci sınıfa tabi olan tüccarların bir hesap döneminin iş hacminin 177.nci maddede yazılı hadlerden %20 yi aşan bir nispette fazla olması veya arka arkaya iki dönemin iş hacminin 177.nci maddede yazılı hadlere nazaran %20 ye kadar bir fazlalık göstermesi halinde takip eden hesap döneminden başlayarak birinci sınıfa geçerek bilanço esasına göre defter tutacakları hüküm altına alınmıştır.
Buna göre 01/01/2007 tarihinden itibaren birinci sınıf tüccar olarak bilanço esasında defter tutmanız gerektiği halde halen ikinci sınıf tüccar olarak işletme hesabı esasına göre defter tutmaya devam ettiğiniz tespit edilmiştir.
Bu yazımızın tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde bilanço esasına göre defter tutmama nedenlerinizin bilgi ve belgeleriyle birlikte yazılı olarak izah edilmesi gerekmektedir.
Verilen sürede cevap verilmemesi eksik veya yanıltıcı bilgi verilmesi yada istenen izahatın yeterli görülmemesi halinde aynı kanunun 355 inci maddesinde yazılı özel usulsüzlük cezasının kesilerek re’sen vergi tarhına başvurulacağı hususunu;
Tebliğen rica ederim.
Vergi Dairesi Müdürü
İşletme Hesabı Özeti Belirlenen Hadler
Yıl Alımların Tutarı Satışların Tutarı Yıllık Alım Tutarı Yıllık Satım Tutarı
(YTL) (YTL) (YTL) (YTL)
2005 71.500.00 96.000.00 130.000.00
2006 145.000.00 155.000.00 100.000.00 140.000.00
Meslektaşlarımıza yararlı olması umuduyla..
ERKAN ALFATLI
S.M.M.M.
2013 te tastiklenecek defterler ve defter tutma hadleri
