YIL SONUNDA ALINAN PICK-UP TÜRÜ ARAÇLARDA KDV İNDİRİMİ VE VERGİ AVANTAJI

[Muradiye Karabulut]

Binek Otomobili ve Panelvan Tipi Araçlarda KDV ve ÖTV Uygulaması 
HayreddinERDEM 
Yaklaşım Dergisi / Mayıs 2007 / Sayı: 173

I- GİRİŞ
Uygulamada, binek otomobilleri ve panelvan tipi hafif ticari araçların özellikle ÖTV ve KDV yönünden vergilendirilmesinde tereddütlerle karşılaşılmaktadır. ÖTV Kanunu’nda araçların Karayolları Trafik Kanunu’ndaki sınıflandırmadan daha farklı tanımlanması, ÖTV ve KDV yönünden farklı uygulamalara neden olmaktadır.
Aşağıda, araçların vergilendirilmesindeki son durum dikkate alınarak, söz konusu vergi uygulamalarına açıklık getirilmeye çalışılacaktır. 
II- ÖTV UYGULAMASINDA ARAÇLARIN VERGİLENDİRİLMESİ
ÖTV Kanunu’na göre kapsama giren mallar, Türk gümrük tarife cetvelinde GTİP numaraları itibariyle tanımlanan mallardır. Gümrük tarife cetvelinde taşıt araçları iki farklı gruba ayrılmaktadır: İnsan taşımak üzere imal edilenler (87.02 ve 87.03 tarife pozisyonu) ve yük taşımak üzere imal edilenler (87.04 tarife pozisyonu).
A- İNSAN TAŞIMAK ÜZERE İMAL EDİLMİŞ ARAÇLAR
1- Binek Otomobilleri
İnsan taşımak üzere imal edilen araçlardan şoför dahil 9 kişi taşıyanlar (8+1 dahil) binek otomobilleri (87.03 tarife pozisyonu) sınıfına girmektedir. Sedan veya steyşın vagon tipi binek otomobilleri ile jipler, kapalı kasalı 4x4 arazi arabaları ve yarış arabaları için bir sorun yoktur. Bunlar her halükarda binek otomobili sınıfına girmekte motor silindir hacmine göre;
- 0 ila 1600 cm³ arasında olanlar % 37,
- 1600 ila 2000 cm³ arasında olanlar % 60,
- 2000 cm³’ün üzerinde olanlar % 84
oranında ÖTV’ye tabi bulunmaktadır.
Ancak 5615 sayılı Kanun’un 14. maddesiyle, sürücü dahil 9 kişilik oturma yeri olan ve motor silindir hacmi 3200 cm³’ü geçmeyen araçların vergi oranı % 10’a indirilmiştir. Buna göre yukarıda belirtilen araçlardan (8+1) olanların (motor silindir hacmi 3200 cm³’ü geçmemek koşuluyla) vergi oranı % 10 olacaktır.
“Çok amaçlı araç” olarak tanınan Doblo, Connect, Kango, Expres, Combi, Partner, Caddy, Transpoter, Starex gibi araçlar, ister 1+1 ister 4+1 olsun, 21.07.2005 tarihine kadar yük taşımak üzere imal edilmiş araç olarak sınıflandırılmıştı. Ancak, Gümrük Müsteşarlığı’nın 8 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği (Tarife-Sınıflandırma Kararları) ile bu araçlardan şoför mahallinin arkasında koltuğu veya camı bulunanlar, 21.07.2005 tarihinden itibaren binek otomobili sınıfına dahil edilmiştir. O güne kadar geçerli olan uygulamaya göre, yolcu taşıma kapasitesi toplam taşıma kapasitesinin yarısından az olan araçlar yük taşımaya mahsus araç olarak değerlendiriliyor; yolcu taşıma kapasitesi toplam taşıma kapasitesinin yarısından fazla olanlar ise yolcu taşımaya mahsus araç olarak sınıflandırılıyordu. Ancak sözü edilen Tebliğle araçların sınıflandırılmasında bu kriter terk edilmiştir.
Tebliğle belirlenen yeni kriterlere göre, hem yolcu hem de yük taşıyabilen araçlardan şoförün arkasında da koltuğu veya yanda camları olan araçlar binek otomobili sayılmaktadır. Hatta, sadece önde iki kişilik koltuğu (1 + 1) olsa dahi, şoför ve öndeki yolcunun arkasındaki kısımda emniyet kemeri veya emniyet kemeri montajı için tertibat ya da koltuk ve emniyet ekipmanı montajı için sabit tertibat bulunan, arka kısmı yolcu bölümündeki döşemeyle kaplı olan, arka kısmında da havalandırma, iç aydınlatma veya küllük bulunan, yolcu bölümü ile arka bölüm arasında sabit bir panel veya bariyer bulunmayan araçlar da binek otomobili sınıfına dahil edilmiştir.
Ancak, daha önce yük taşımaya mahsus araçlar (87.04 tarife pozisyonu) sınıfında % 10 oranında vergilenen bu araçların ÖTV oranları 5398 sayılı Kanun’un 28. maddesiyle yeniden belirlenerek, ÖTV’nin yine % 10 olarak devam etmesi sağlanmıştır. Bu maddeyle, 21.7.2005 tarihinden itibaren 87.03 tarife pozisyonuna giren söz konusu araçlardan azami ağırlığı 3,5 tonu aşmayıp, yolcu taşıma kapasitesi istiap haddinin yarısından az olan ve istiap haddi 850 kg’ı geçmeyip motor silindir hacmi 2000 cm³’ün altında olanlar veya istiap haddi 850 kg’ı geçmekle birlikte motor silindir hacmi 2800 cm³’ün altında olanlar için ÖTV’nin yine % 10 oranında uygulanması öngörülmüştür.
Öte yandan ÖTV Kanunu’nun 15/2-a maddesine göre, ilk iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde 87.03 tarife pozisyonundaki binek otomobillerine, 87.04 tarife pozisyonundaki kapalı kasalı kamyonetlere veya 87.02 tarife pozisyonundaki binek otomobillerine dönüştürülen araçlar için, ilk iktisaptaki matrah üzerinden dönüştürülen aracın vergi oranı uygulanmak suretiyle hesaplanacak vergiden, ilk iktisapta ödenen verginin indirilmesi suretiyle bulunan vergi farkı, dönüştürülen aracı adına kayıt ve tescil ettirenden alınacaktır.
Buna göre % 4 oranında vergiye tabi kapalı kasalı kamyonete koltuk eklenmek veya arka camları açılmak suretiyle binek otomobiline dönüştürülen araçlar için, dönüştürülen aracın tabi olduğu (% 10, % 37, % 60 veya % 84) oranda ÖTV hesaplanarak, bundan % 4 oranında ödenen vergi indirildikten sonra kalan tutar, adına kayıt ve tescil yapılandan tahsil edilecektir. Aynı şekilde daha önce % 10 oranında vergiye tabi olan (4+1) koltuklu Doblo, Connect, Kango, Expres, Combi, Partner, Caddy, Transpoter, Starex gibi araçlara koltuk ilave edilmek suretiyle % 37, % 60 veya % 84 oranında vergilendirilen araçlara dönüştürülmesi halinde de ek ÖTV tarhiyatı yapılacaktır.
2- Minibüsler
Türk gümrük tarife cetvelinde minibüsler 87.02 tarife pozisyonunda yer almakta olup, şoför dahil 10 ila15 kişi taşımak üzere imal edilmiş araçları kapsamaktadır (Yukarıdaki bölümde belirtildiği gibi şoför dahil 9 kişiye kadar insan taşımak üzere imal edilmiş olan araçlar ise 87.03 tarife pozisyonunda binek otomobili grubunda yer almaktadır). Minibüslerde uygulanan ÖTV oranı % 9’dur.
Ancak, bu noktada minibüs tanımından kaynaklanan bir sorun, bazı araç sahiplerinin tahmin edemeyeceği tutarda ek ÖTV ödemesine neden olmuştur. Bu sorun, minibüsün ÖTV Kanunu’na göre farklı, Karayolları Trafik Kanunu’na göre farklı tanımlanmasından kaynaklanmaktadır.
Karayolları Trafik Kanunu ve Yönetmeliği’nin 3. maddesine göre minibüs; yapısı itibariyle sürücüsünden başka 8 ila 14 kişi taşımak üzere imal edilmiş motorlu araçtır. Karayolları Trafik Kanunu ve Yönetmeliği’nde otomobil, sürücü hariç 7 kişi taşıyan araç olarak tanımlanmıştır. Trafikteki tescile bağlı olarak alınan bir vergi olan motorlu taşıtlar vergisi (MTV) uygulamasında da araçlar bu tanıma göre sınıflandırılmaktadır.
Yukarıda belirtilen bu tanımlara göre, 8+1 olarak adlandırılan araçlar ÖTV uygulamasında otomobil, Karayolları Trafik Kanunu (ve MTV) uygulamasında minibüs olarak değerlendirilmektedir.
Yukarıda bahsi geçen Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 15/2-b maddesine göre, kapalı kasalı kamyonet olarak % 4 oranına tabi araçların ilk iktisap tarihinden itibaren beş yıl içerisinde minibüse dönüştürülmesi halinde de % 5 oranında (% 9 - % 4) ek ÖTV alınacaktır.
Bu uygulamada araçların sınıflandırılması ÖTV Kanunu’na, dolayısıyla gümrük tarife cetveline göre yapılacağından, 8+1 koltuklu araç haline dönüştürülen araçlardan otomobil vergisi istenecektir. Bu araçların ruhsatında araç cinsi olarak “minibüs” yazıyor olması, ek ÖTV’nin, otomobilin tabi olduğu vergi oranına göre hesaplanmasını engellememektedir.
Bu durumda kapalı kasalı kamyonet veya % 10 oranında vergilendirilen otomobil grubundaki (Doblo, Connect, Kango, Expres, Combi, Partner, Caddy, Transpoter, Starex gibi) araç iken 8+1’e dönüşen araçlardan, motor silindir hacmi 1600 cm³’ün altındaysa % 37, 1601 ila 2000 cm³ arasındaysa % 60, 2001 cm³’ün üzerindeyse % 84 oranında ÖTV’ye tabi araç olarak ek vergi istenmiştir.
Bu sorunun çözümü amacıyla (8+1) araçların vergi oranının %10’a indirilmesine ilişkin kanun değişikliği yapılmıştır. 5615 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 14. maddesiyle, sürücü dahil 9 kişilik oturma yeri olan ve motor silindir hacmi 3200 cm³’ü geçmeyen araçların vergi oranı % 10’a indirilmiştir. Bu hüküm, yayımı tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. Dolayısıyla, yapılan bu düzenleme geçmişe yönelik bir af getirmemektedir.
3- Midibüsler
87.02 tarife pozisyonunda yer alan araçlardan midibüslerde uygulanmakta olan ÖTV oranı % 4’dür. Gümrük tarife cetvelinde midibüs tanımı yapılmamakla birlikte, 20 Nisan 2006 tarih ve 26145 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 10 Seri No.lu ÖTV Genel Tebliği’nde şoför dahil 16 ila 25 kişi arasında yolcu taşıyan araçların midibüs olduğu belirtilmiştir.
4- Otobüsler
87.02 tarife pozisyonundaki araçlardan şoför dahil 26 ve üzerinde insan taşımaya mahsus araçlar otobüs olarak % 1 oranında ÖTV’ye tabidir.
B- YÜK TAŞIMAK ÜZERE İMAL EDİLMİŞ ARAÇLAR
ÖTV Kanunu’na ekli (II) sayılı listede yer alan 87.04 tarife pozisyonundaki araçlar kamyon ve kamyonet gibi yük taşımak üzere imal edilmiş araçlardır. Bu tarife pozisyonundaki araçlardan sadece kayıt ve tescile tabi olanlar vergi kapsamına alınmıştır. Yani 87.04 tarife pozisyonunda sınıflandırılmakla birlikte kayıt ve tescile tabi olmayan araçlar ÖTV’ye de tabi değildir. Kayıt tescile tabi araçlar, Karayolları Trafik Kanunu’na göre trafik tescil kuruluşları ile askeri tescile tabi araçlardır. Bunların dışında kayıtları ziraat odaları ile ticaret ve sanayi odalarınca tutulan iş makinaları, karayoluna çıkması yasak olan taşıtlar, maden ocaklarında kullanılan ağır yük taşıyan kamyonlar ÖTV’ye tabi tutulmamaktadır.
87.04 tarife pozisyonundaki kayıt ve tescile tabi araçlardan azami yüklü kütlesi 4700 kg’ı geçen kamyonlar ile motor silindir hacmi 3200 cm³’ü geçmeyen (çift kabinliler dahil) açık kasalı kamyonetlerde uygulanan ÖTV oranı % 4’tür. Kapalı kasalı kamyonetlerden şoför mahallinin arkasında koltuk ve pencere olmayanlar; istiap haddi 620 kg’ın üzerinde olanlar da % 4 oranında vergilendirilmektedir. Ancak tek sıra koltuklu olmasına rağmen istiap haddi 620 kg’ın altında olan (arkasında koltuk ve pencere bulunmayan binek otomobili tipi) araçlarda ise ÖTV oranı % 10’dur.
Bunlar dışında 87.04 tarife pozisyonunda yer alan azami yüklü kütlesi 4700 kg’ı geçmeyen, sürücü sırası dışında oturma yeri veya yanda penceresi bulunan, kapalı kasalı veya motor silindir hacmi 3200 cm³’ü geçen açık kasalı araçlardan motor silindir hacmi 3000 ila 4000 cm³ arasında olanlar % 25, 4000 cm³’ü aşanlar ise % 75 oranında vergilenmektedir.
II- KDV UYGULAMASINDA ARAÇ-LARIN VERGİLENDİRİLMESİ
A- TAŞIT ARAÇLARINDA UYGULANAN KDV ORANLARI
Motorlu taşıt araçlarının ilk iktisabında veya (kullanılmış binek otomobilleri hariç olmak üzere) kullanılmış olanların ticari faaliyet kapsamında tesliminde uygulanacak KDV oranı % 18’dir. Buna göre sıfır otomobiller ile kullanılmış olup olmadığına bakılmaksızın otobüs, midibüs, minibüs, kamyon, kamyonet, TIR gibi araçlar % 18 oranında vergilendirilmektedir.
Kullanılmış binek otomobillerinde % 1 oranı uygulanmaktadır. Binek otomobili ifadesi 87.03 tarife pozisyonundaki sedan veya steyşın vagon binek otomobilleri ile jip, 4x4 arazi taşıtı, yarış arabası gibi araçları kapsamaktadır. “Kullanılmış” deyimi ise, Türkiye’de kayıt ve tescil edilmiş yani plaka almış olan otomobilleri ifade etmektedir. Dolayısıyla kaç yaşında olursa olsun, yurt dışından ithal edilecek otomobiller ile gümrüğe terk edilmiş olan Türkiye’de plaka almamış (veya diplomatik ya da geçici plaka almış) araçlar kullanılmış sayılmayacak ve bunların ithalinde veya TASİŞ tarafından satışında % 18 oranında KDV uygulanacaktır.
Öte yandan taşıt araçlarının finansal kiralama yoluyla iktisap edilmesinde de farklı KDV oranları uygulanmaktadır. Binek otomobili dışındaki kara nakil vasıtalarının yani otobüs, midibüs, minibüs, kamyon, kamyonet, TIR gibi araçlarının Finansal Kiralama Kanunu’na göre yapılan sözleşmeler kapsamında hem finansal kiralama şirketine teslimi, hem de bu şirketin müşterisine teslimi veya kiralaması % 8 oranında KDV’ye tabidir. Ancak sıfır (kullanılmamış) binek otomobillerinin finansal kiralama yoluyla ithali veya tesliminde KDV oranı değişmemekte, % 18 olarak uygulanmaktadır. Kullanılmış binek otomobillerinin finansal kiralama yoluyla teslimi veya kiralanmasında ise % 1 oranı uygulanacaktır.
Finansal kiralama dışında, araç kiralama (rent-a-car) şirketlerinin araç kiralamalarında ise, kiraya verilen aracın cinsine bakılmaksızın genel oranda (% 18) KDV hesaplanacağı tabiidir.
Taşıt araçlarının alımında KDV uygulamasına ilişkin son olarak teşvikli yatırım mallarından bahsetmeliyiz. KDV Kanunu’nun 13/d maddesiyle düzenlenen teşvik belgeli makine teçhizat teslimlerinde KDV istisnası uygulaması kapsamına genel olarak kara nakil vasıtaları girmemekle birlikte, bazı araçlarda istisna uygulanması kabul edilmektedir. Teşvik belgesi kapsamındaki Euro normlarına uygun (yeşil motorlu) TIR çekicileri, yüklü ağırlığı 45 tonu aşan “off-road truck” tipi kamyonlar, karayoluna çıkması yasak olan kaya tipi damperli kamyonlar, frigorifik kamyonlar, forkliftler, iş makineleri, vinçler, semi-treyler, apron otobüsü, ambulans, şehir içi yolcu taşıma otobüslerinin ithali veya yurt içinden alımı KDV’den istisna edilmektedir (1).
B- TAŞIT ARAÇLARININ ALIMINDA ÖDENEN KDV’NİN İNDİRİMİ
1- Genel Olarak Taşıtlarda KDV İndirimi
3065 sayılı KDV Kanunu’nun 30/b maddesinde, “faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları hariç olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerinin alış belgelerinde gösterilen KDV’nin mükellefin vergiye tabi işlemleri üzerinden hesaplanan KDV’den indirilemeyeceği” hükme bağlanmıştır.
Bu madde uyarınca, sadece faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olan sürücü kursları, araç kiralama (rent a car) firmaları ve gerçek usulde vergiye tabi taksi işletmeleri, bu amaçla satın aldıkları binek otomobilleri nedeniyle yüklendikleri KDV’yi ilgili dönemde indirim konusu yapabilmektedirler. Bu tür işletmelerin de amaçları dışında (örneğin sürücü kurslarında işletme sahibince kullanılmak üzere binek otomobili alınması gibi) satın aldıkları binek otomobilleri nedeniyle yüklendikleri KDV’yi indirim konusu yapmaları mümkün değildir.
Yukarıda sayılanlar dışında kalan KDV mükelleflerinin, işletmelerinde kullanmak üzere olsa dahi satın aldıkları binek otomobilleri nedeniyle yüklendikleri KDV’yi indirmeleri mümkün değildir. Örneğin bir pazarlama şirketinin pazarlama faaliyetinde bulunan elemanlarının kullanması için satın aldığı binek otomobillerine ödediği KDV indirim konusu yapılamayacaktır. İndirimi mümkün olmayan bu KDV’nin doğrudan gider yazılması veya maliyete intikal ettirilmesi mümkündür. Bu konudaki seçimlik hak tamamen mükellefi aittir (2).
Binek otomobillerine ödenen KDV’nin indirim konusu yapılamaması, alıcıları tarafından binek otomobiline dönüştürülen veya idarenin uygulamaları sonucu binek otomobili sınıfına giren araçlara ödenen KDV’nin indirilip indirilemeyeceği sorununu gündeme getirmiştir.
Öte yandan, KDV Kanunu’nda binek otomobiller dışındaki diğer araçların KDV’sinin indirimini sınırlayan herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Dolayısıyla, işletmelere ait veya aktife dahil bulunan binek otomobili dışındaki taşıtların alımında ödenen KDV, genel esaslar çerçevesinde indirim konusu yapılabilecektir.
2- Binek Otomobiline Dönüştürülen Araçlarda KDV İndirimi
87.04 tarife pozisyonundaki panelvan veya kamyonet olarak satın alınan araçlara ödenen KDV, alımın yapıldığı dönemde indirim konusu yapılabilecektir. Ancak bu şekilde araç satın alındıktan sonra, arkaya koltuk eklenmek, cam açmak gibi tadilatlar yapılarak aracın 87.03 tarife pozisyonundaki binek otomobili veya (8+1) kişi taşımak üzere imal edilmiş araca dönüştürülmesi halinde, indirim konusu yapılan verginin Kanun’un 30/b maddesine göre düzeltilmesi gerekir. Düzeltme işlemi, daha önce indirim konusu yapılmış olan KDV’nin, dönüşümü yapılan aracın trafik siciline kayıt ve tescil ettirildiği dönem beyannamesinde hesaplanan KDV’ye ilave edilmek suretiyle yapılacağı tabiidir. Bu şekilde indirim hesaplarından çıkarılacak olan KDV’nin ise doğrudan gider veya maliyete intikal ettirilmek suretiyle telafi edilmesi gerekir.
Aynı husus, 87.02 tarife pozisyonunda satın alınan minibüslerin, koltukları sökülmek suretiyle 87.03 tarife pozisyonuna giren araçlara dönüştürülmesi halinde de geçerlidir. Örneğin 10 koltuklu minibüs olarak satın alınıp KDV’si indirim konusu yapılmış olan aracın, bir sıra koltuğu sökülerek makam aracı haline getirilmesi, aracın binek otomobiline dönüştürülmesine neden olacağından, aracın bu şekilde trafiğe tescil ettirileceği dönemde indirilen KDV’nin düzeltilmesi gerekecektir.
3- Binek Otomobili Sınıfına Dahil Edilen Araçlarda KDV İndirimi
Yukarıda ÖTV ile ilgili açıklamaların yapıldığı bölümde, Doblo, Connect, Kango, Expres, Combi, Partner, Caddy, Transpoter, Starex gibi (4+1) araçların 21.07.2005 tarihine kadar yük taşımak üzere imal edilmiş araç olarak sınıflandırıldığı, ancak Gümrük Müsteşarlığı’nın 8 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği (Tarife-Sınıflandırma Kararları) ile bu araçların 21.7.2005 tarihinden itibaren binek otomobili sınıfına dahil edildiği belirtilmiştir.
Buna göre, yukarıda belirtilen Doblo, Connect, Kango, Expres, Combi, Partner, Caddy, Transpoter, Starex gibi (4+1) araçlar 21.07.2005 tarihinden itibaren binek otomobil sınıfına dahil edildiğinden, bu araçların alımında ödenen KDV, Kanun’un 30/b maddesine göre indirim konusu yapılamayacaktır.
Öte yandan, 21.07.2005 tarihine kadar 87.04 tarife pozisyonunda sınıflandırıldığı için binek otomobili sayılmayan, dolayısıyla alımında ödenen KDV’si indirilen araçların bu tarihten itibaren binek otomobili sayılması, yüklenilen KDV’nin düzeltilmesini gerektirecek midir? Bu konuda Maliye Bakanlığı’nca bir açıklama yapılmamakla birlikte, daha önce satın alınan bu araçlara ödenen KDV’nin düzeltilmemesi gerektiğini düşünüyoruz. Aksi halde, vergi kanunu değişmediği ve araçlarda herhangi bir tadilat yapılmadığı halde, idari bir işlemle otomobil sınıfına dahil edilen araçlar için geçmişe yönelik düzeltme işlemi yapılması söz konusu olacaktır. Aracı satın aldığında indirim hakkı bulunan mükelleflerin, sonradan bu araçların sınıfının değiştiğini bilmelerine dahi imkan yoktur. Dolayısıyla araçta herhangi bir tadilat yapmayan mükelleflerin, araç sınıflandırılmasında meydana gelen değişiklik üzerine indirim konusu yaptığı KDV’yi düzeltmesine gerek olmadığını düşünüyoruz.
4- Taşıt Araçlarının Giderlerine Ödenen KDV’nin İndirimi
İşletmedeki taşıt araçlarının giderlerine ödenen KDV’nin indiriminde bir kısıtlama yoktur. Bu durumda, binek otomobilleri de dahil olmak üzere işletmedeki taşıt araçları için satın alınan yakıt, yağ, lastik, parça gibi mallara veya tamir, bakım, onarım hizmetlerine ödenen KDV indirim konusu yapılabilecektir.
Aynı şekilde finansal kiralama yoluyla edinilen veya araç kiralama şirketlerinden kiralanan araçlar için ödenen KDV’nin de indirilebileceği tabiidir. Keza kiralanan araç için yapılan masraflara ait KDV’de indirilebilecektir.