|
DÖVİZ CİNSİNDEN NAKİT PARALARIN, BORÇLARIN, ALACAKLARIN DEĞERLEMESİ VE ESAS ALINACAK
DÖVİZ NEDİR?
Nakde dönüştürülebilir ödeme araçları şeklinde olan yabancı paralar ise (para ve benzerleri: çek, senet, seyahat çekleri, banka havaleleri vb.) döviz olarak adlandırılır.
EFEKTİF NEDİR?
Direkt banknot şeklinde olan yabancı paralardır.
DÖVİZ KURU NEDİR?
Döviz Kuru Nedir?
Yabancı paraların yerli para cinsinden fiyatına döviz kuru denilmektedir. Döviz kuru iki şekilde tanımlanır:
Dolaysız Kur ve Dolaylı Kur Nedir?
1. Dolaysız Rotasyon (Avrupa Usulü): Döviz kuru, bir birim yabancı para ile değiştirilebilen ulusal para olarak tanımlanmaktadır. Örnek: 1$ =1.300.000 TL
2. Dolaylı Rotasyon (Amerikan Usulü): Bir birim ulusal para karşılığı olan yabancı para tutarı biçiminde tanımlanır. Örnek: 1TL = 1/1.300.000$
EFEKTİF KUR NEDİR?
Bir ulusal paranın değeri onunla satın alınabilecek yabancı mal, hizmet ve mali değerler bağlıdır. Bu da döviz kurunun tersine eşittir. (Aslında bu döviz kurunun satın alma gücü paritesi yöntemine göre belirlenmesinden başka bir şey değildir.)
Sabit kur sistemlerinde bunu hesaplamak oldukça kolaydır. Değişken kur sistemlerinde ise ulusal para zaman içinde bazı yabancı paralara karşı değer kazanırken, diğerlerine göre değer kaybedebilir. Böyle bir durumda ulusal paranın efektif döviz kurunun hesaplanması gerekir.
Efektif Döviz kuru, ulusal paranın, ülkenin başlıca ve en çok hacimli dış ticaret yaptığı ülkelerin paralarıyla olan kurlarının ağırlıklı ortalamasına eşittir. Ağırlık olarak da sözkonusu ülkelerle olan ticaret oranlan kullanılır
Yabancı Paraların Değerlemesi
Çarşamba, 28 Nisan 2010 16:41
1.1- Kapsamı
Yabancı paraların değerlemesi 213 sayılı VUK’un 280. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddede;
“Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır.
Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur.
Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir. Bunlardan vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar, bu Kanunun 281 ve 285’inci maddeleri uyarınca değerleme günü kıymetine irca edilebilir. Ancak senette faiz oranının yazılı olmadığı durumlarda değerleme gününde geçerli olan Londra Bankalar Arası Faiz Oranı (LİBOR) esas alınır .” hükmü yer almaktadır.
Yabancı paralar ile yabancı para cinsinden senetli veya senetsiz alacaklar ve borçların değerlemesinde, yukarıda yer alan madde hükmü uygulanacaktır.
Yukarıdaki madde de belirtildiği üzere, yabancı paraların değerlemesinde asıl ölçü borsa rayicidir. 213 sayılı VUK’un 263’üncü maddesine göre yabancı paralarda borsa rayici, kambiyo borsasına kayıtlı olan yabancı paraların değerlemeden önceki son muamele gününde borsadaki muamelelerin ortalama değerlerini ifade etmektedir.
Borsa rayicinin oluşumunda muvazaa olduğu anlaşılırsa değerlemede alış bedeli esas alınır, ancak yabancı paraların borsa rayici bulunmaması halinde değerlemeye esas alınacak kur, 213 sayılı VUK’un 280’inci maddesinde belirtildiği üzere, Maliye Bakanlığı’nca tespit olunacaktır.
Buna göre, değerlemede borsa rayicinin uygulanabilmesi için, öncelikle bir kambiyo borsasının bulunması ve bu borsada yabancı paraların işlem görmesi gerekmektedir. Ancak, ülkemizde bir kambiyo borsası bulunmadığından, yabancı paralar için borsa rayici ile değerleme yapılması mümkün değildir. Dolayısıyla, yabancı paralar ile bu paralarla olan senetli veya senetsiz alacak ve borçların değerlemesinde, Maliye Bakanlığı’nca tespit edilecek kur esas alınacaktır.
1.2- Değerlemede Esas Alınacak Kur
Yabancı paraların değerlemesinde asıl ölçü borsa rayicidir, ancak ülkemizde kurulu bir kambiyo borsası bulunmadığından, değerlemede, Maliye Bakanlığı’nca tespit edilecek kur esas alınacaktır.
213 Sayılı VUK’un 280’inci maddesinin, yabancı paraların değerlemesinde kur belirleme hususunda Maliye Bakanlığı’na verdiği yetkiye istinaden, Bakanlık yayımladığı tebliğlerle, her yılsonu (31/12/..) itibariyle kurları belirlemiştir. Söz konusu tebliğlerde, kurlar efektif alış ve döviz alış olarak ayrı ayrı belirlenmiştir. Uygulamada, efektif alış kuru nakit yabancı paralar için, döviz alış kuru ise yabancı paralar cinsinden düzenlenen poliçe, bono, senet, vb. belgeler için yapılan değerlemede esas alınmaktadır. Ancak, efektif cinsinden yabancı paralar için efektif alış kurunun bulunmaması halinde döviz alış kuru değerlemede esas alınabileceğine, 283 Seri No,lu VUK Genel Tebliğinde açıkça yer verilmiştir.
Yayımlanan 130 Seri No,lu VUK Genel Tebliğinde, Bakanlıkça kurlarla ilgili olarak herhangi bir tespit yapılmadığı sürece, T.C. Merkez Bankası’nca tespit ve ilan olunan döviz alış kurlarının mezkur ilanlarda belirtilen tarihlerden itibaren değerlemelerde esas alınması gerektiği, yine, bu konuda yayımlanan 271 Seri No,lu VUK Genel Tebliği ve sonraki tebliğlerde, vergi uygulamaları açısından, bankaların dönem sonları (31/12/..) itibariyle yapacakları değerleme sırasında Bakanlıkça belirlenen kurlar yerine, T.C. Merkez Bankasınca belirlenen esaslara uygun olarak tespit ettikleri ve fiilen uyguladıkları alış kurlarını esas almaları gerektiği, belirtilmektedir.
Bununla birlikte, 217 seri no.lu GVK Genel Tebliği’nde geçici vergi dönemleri itibariyle yabancı paralar ile yabancı para cinsinden olan alacak ve borçların değerlemesinde esas alınacak kurlarla ilgili açıklamalara yer verilerek, yapılacak değerlemede, 213 Sayılı VUK’un 280’inci maddesi hükümlerinin uygulanması ve bu şekilde yapılacak değerlemede T.C. Merkez Bankasınca Resmi Gazetede geçici vergi döneminin kapandığı tarih itibariyle yayımlanan döviz alış kurlarının esas alınması gerektiği belirtilmiştir.
Bu doğrultuda;
- Bakanlıkça dönem sonlarında (31/12/.. ve geçici vergi dönemleri itibariyle) yayımlanan tebliğ ile kur tespit ve ilan edilmişse bu kurun,
- Bakanlıkça kur tespit ve ilan edilmemişse T.C. Merkez Bankası tarafından belirlenen kurların,
- Geçici vergi dönem sonunda, T.C. Merkez Bankasınca döneminin kapandığı tarih itibariyle yayımlanan döviz alış kurlarının,
- Nakit yabancı paralar için efektif alış kurunun,
- Yabancı paralar cinsinden düzenlenen poliçe, bono, senet, vb. belgeler için döviz alış kurunun,
- Bankaların dönem sonlarında Bakanlıkça belirlenen kurlar yerine, T.C. Merkez Bankasınca belirlenen esaslara uygun olarak tespit ettikleri ve fiilen uyguladıkları alış kurlarının,
değerlemede esas alınması gerekmektedir
2- YABANCI PARA CİNSİNDEN ALACAK VE BORÇLARIN DEĞERLEMESİ
Yabancı para cinsinden olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçların değerlemesinde de 213 Sayılı VUK’un 280’inci madde hükümlerinin uygulanacağı, madde metninde açıkça belirtilmiştir. Bu doğrultuda, yabancı para cinsinden olan senetli ve senetsiz alacak ve borçlar da, Maliye Bakanlığınca ilan edilen kurlar üzerinden değerlenecektir. Değerlemede, döviz alış kurları esas alınacak, şayet Bakanlıkça kur tespit ve ilan edilmemişse, T.C. Merkez Bankası tarafından belirlenen döviz alış kurları esas alınacaktır. Bununla birlikte, geçici vergi dönemleri itibariyle, T.C. Merkez Bankasınca dönemin kapandığı tarih itibariyle yayımlanan döviz alış kurları değerlemede esas alınacaktır.
Ayrıca, vadesi gelmemiş yabancı para cinsinden olan senede bağlı alacak ve borçlar, 213 sayılı VUK’un 281 ve 285’inci maddeleri uyarınca değerleme günü kıymetine irca edilebilecek yani indirgenebilecektir. Senette faiz oranının yazılı olmadığı durumlarda değerleme gününde geçerli olan Londra Bankalar Arası Faiz Oranı (LİBOR) esas alınacaktır.
LİBOR Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanmamaktadır. Dolayısıyla, reeskont uygulamasında LİBOR’u kullanacak bir mükellef, LİBOR’u nasıl bulacaktır? Bu sorunu ortadan kaldırmak için, işletmelerin LlBOR’u ekonomi gazete ve dergilerinden takip etmeleri, araştırmaları ve bulmaları gerekmektedir.
Bir diğer husus ise, reeskont uygulamasında değerleme gününde geçerli olan LlBOR’un esas alınacağının belirtilmesidir. Halbuki faiz ve vade farkı hesaplarında uygulanan oran, alacak veya borcun doğduğu, dolayısıyla senedin düzenlendiği tarihteki oran olmalıdır. Fakat Yasada açık olarak değerleme günü oranının uygulanacağı belirtildiğinden, bunun uygulanması zorunlu olmaktadır.
3- DEĞERLEMEDE ORTAYA ÇIKAN KUR FARKLARININ TESPİTİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Yabancı paraların değerlemesinde, yabancı paralar ile yabancı para cinsinden alacak ve borçların yasal defterlerdeki kayıtlı değerleri ile, Maliye Bakanlığınca veya T.C. Merkez Bankasınca belirlenen efektif ve döviz alış kurları dikkate alınarak tespit edilen değerleri karşılaştırılır.
Nakit yabancı paraların kayıtlı değerleri, yapılan değerleme sonucu tespit edilen miktardan küçükse oluşan fark kar niteliğinde olup, ilgili dönem gelirlerine yansıtılabilmesi için, söz konusu fark “646 Kambiyo Karları Hesabı”na alacak, “100 Kasa Hesabı”na borç kaydedilerek muhasebeleştirilir. Aksi durumda ise, zarar niteliğinde olup, dönem giderlerine yansıtılması için, söz konusu fark “656 Kambiyo Zararları Hesabı”na borç, “100 Kasa Hesabı”na alacak kaydedilerek muhasebeleştirilir.
Yabancı para cinsinden alacak (senetli veya senetsiz) ise, kayıtlı değeri, yapılan değerleme sonucu tespit edilen miktardan küçükse oluşan fark kar niteliğinde olup, ilgili dönem gelirlerine yansıtılabilmesi için, söz konusu fark “646 Kambiyo Karları Hesabı”na alacak, “120 Kasa Hesabı” veya “121 Borç Senetleri Hesabı”na borç, aksi durumda, söz konusu fark zarar niteliğinde olup, “656 Kambiyo Zararları Hesabı”na borç, ilgili hesaplara da alacak kaydedilerek muhasebeleştirilir.
Yabancı para cinsinden borç (senetli veya senetsiz) ise, kayıtlı değeri, yapılan değerleme sonucu tespit edilen miktardan büyükse oluşan fark kar niteliğinde olup, ilgili dönem gelirlerine yansıtılabilmesi için, söz konusu fark “646 Kambiyo Karları Hesabı”na alacak, “320 Kasa Hesabı” veya “321 Borç Senetleri Hesabı”na borç, aksi durumda, söz konusu fark zarar niteliğinde olup, “656 Kambiyo Zararları Hesabı”na borç, ilgili hesaplara da alacak kaydedilerek muhasebeleştirilir.
Denetim Turkey © DT. All rights reserved. 2010
|
DÖVİZ CİNSİNDEN NAKİT PARALARIN, BORÇLARIN, ALACAKLARIN DEĞERLEMESİ VE ESAS ALINACAK
